ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗ 70 ΧΡΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΛΗΞΗ ΤΟΥ Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Σὲ λίγες ἡμέρες συμπληρώνονται 70 χρόνια ἀπὸ τὴν 9η Μαΐου τοῦ 1945 ποὺ σήμανε καὶ τὴν λήξη τοῦ Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ἑνὸς πολέμου ποὺ δὲν ἦταν σὲ τίποτα ὅμοιος μὲ ὅσους προηγήθηκαν, μιᾶς καὶ ἦταν ὁλοκληρωτικός, ἀποκαλυπτικὸς καὶ ὀλέθριος γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα. Στόχος τοῦ παρόντος κειμένου δὲν εἶναι ἡ ἐπετειακὴ ἐνατένιση καὶ ἡ ἱστορικὴ ἀνασκόπηση, ἀφοῦ γιὰ τὸ ἐγχείρημα αὐτὸ ἀπαιτεῖται ὑψηλὴ ἱστορικὴ ἐπιστημονικὴ δεξιότητα ποὺ οὔτε κατὰ διάνοια διαθέτουμε. Ἐπίσης τὸ σημείωμα αὐτὸ δὲν ἔρχεται νὰ ἐπιτελέσει τὸν ρόλο τοῦ «δικαστικοῦ ἐπικριτῆ» ἢ τοῦ ἐπιλεκτικοῦ ἀναγνώστη τῶν ὅσων ἔλαβαν χώρα ἀπὸ τὴν ἔναρξη ἕως τὴν λήξη τοῦ μεγάλου αὐτοῦ πολέμου.
Ἐρωτήματα θέλει νὰ θέσει τὸ μικρὸ αὐτὸ κείμενο. Διότι μόνον ἡ ἀναζήτηση τῶν ἐρωτημάτων μπορεῖ νὰ διανοίξει «ρήγματα» στὶς στρεβλὲς βεβαιότητες ἐντός τῶν ὁποίων ἐγκλείεται ἡ αὐταρέσκειά μας. Ἄλλωστε ἡ τραγικὴ ἐπανάληψη τῶν ἴδιων καὶ ἀπαράλλαχτων ἀνοσιουργημάτων, καταμαρτυρεῖ καὶ τὴν ἐμμονὴ στὸ ἀσέβημα καὶ τὸν βαυκαλισμὸ τοῦ ἀτοπήματος.
Πρέπει ἑπομένως νὰ ἐξετασθεῖ τί προηγήθηκε τῆς 1ης Σεπτεμβρίου τοῦ 1939 ἡμέρας ἔναρξης τοῦ Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μὲ τὶς πενιχρὲς πενιχρότατες δυνατότητές μας θὰ ἐμμείνουμε ὄχι τόσο στὴν ἀνάδειξη τῆς «καλῆς» καὶ στὴν καταδίκη της «κακῆς» πλευρᾶς. Τοὐναντίον θὰ γίνει μιὰ μικρὴ μικρότατη προσπάθεια νὰ διερωτηθοῦμε «γιατί ἔγινε, ἔτσι ὅπως ἔγινε αὐτὸ ποὺ ἐπῆλθε σὰν παγκόσμιος ὀλετήρας;», «γιατί ἄνθρωποι τῆς διπλανῆς πόρτας, ἐργατικότατοι-μεθοδικότατοι-καταρτισμένοι, διεκπεραίωσαν καὶ διαχειρίστηκαν ἐκτρωματικὲς καταστάσεις, ὅπως ἦταν τὰ κολαστήρια τῶν στρατοπέδων συγκέντρωσης/ἐξόντωσης πολλῶν χιλιάδων ἀθυρμάτων;», «πῶς κοινοὶ κοινότατοι οἰκογενειάρχες, στὸ καθημερινὸ ὑπηρεσιακό τους δεκάωρο ἔφεραν εἰς πέρας μὲ ἐργαλειακὴ ἀκρίβεια, ἀνοσιουργήματα καὶ ἐγκλήματα ἀνείπωτης ὕβρεως καὶ βαρβαρότητας; Καί, μετά, πῶς ἀπολάμβαναν τὴν συζυγικὴ θαλπωρὴ καὶ τὴν οἰκογενειακὴ γαλήνη; Καί, τέλος, «πῶς μετατρέπεται μιὰ ὁλόκληρη κοινωνία σὲ μαζικὸ ἐπιδοκιμαστικὸ ἀποδέκτη ποὺ ἐγκρίνει καὶ ἀποδέχεται μίαν ἐκσυγχρονισμένη μηχανικὴ ποὺ ἐξοντώνει τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη;» Αὐτὰ τὰ ἐρωτήματα (καὶ φυσικὰ ὑπάρχει πληθώρα ἄλλων) τίθενται καὶ μᾶς ὁδηγοῦν νὰ καταπιαστοῦμε μὲ τὴν ἀνθρώπινη ψυχοπαθολογία, ποὺ ὅσο ἀβυσσαλέα καὶ ἐρεβώδης εἶναι, τόσο πόνο, ὄλεθρο καὶ θλίψη σκορπᾶ.
Τὴν 1η Σεπτεμβρίου 1939 ὁ Γερμανικὸς στρατὸς ἐπιτέθηκε κατὰ τῆς Πολωνίας. Μὲ τὴν Γερμανικὴ ἀστραπιαία ἐπίθεση ἄρχισε οὐσιαστικὰ ὁ Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ὁ ἡγέτης τῆς ναζιστικῆς Γερμανίας, Ἀδόλφος Χίτλερ ἐγκαινίασε κατὰ τὰ λεγόμενά του τὸ τρίτο Ράϊχ. Ράϊχ (reich) σημαίνει αὐτοκρατορία. Τὸ πρῶτο Ράϊχ ἦταν ἡ ἐπονομαζόμενη Ἁγία Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία τοῦ Γερμανικοῦ Ἔθνους, γνωστὴ στὶς τότε ἱστορικὲς ἀναφορὲς ὡς Sacrum Romanum Imperium Nationis Germanicae. Ἡ κυριαρχία της ἐγκαινιάσθηκε τὸ 962 μ.Χ. ὅταν ὁ «μέγας» Ὄθων στέφθηκε αὐτοκράτοράς της. Τὸ πρῶτο Ράϊχ κατόρθωσε νὰ ἐντάξει στὴν κυριαρχία του τεράστιες περιοχὲς τῆς Εὐρώπης, ὅπως τὴν Αὐστρία, τὴν Ἐλβετία, τὴν Τσεχία, τὴν Σλοβακία, τὴν Σλοβενία, τὴν Ὀλλανδία, τὸ Βέλγιο, τὸ Λουξεμβοῦργο, τὴν Πολωνία, τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς Γαλλίας, τὴν μισὴ σχεδὸν Ἰταλία. Ἡ αὐτοκρατορία αὐτὴ θεμελίωσε τὴν κατίσχυσή της στὸ πρόταγμά της ὅτι ἀποτελοῦσε τὸ μοναδικὸ ἐπὶ τῆς γῆς ἀποτύπωμα τῆς Οὐράνιας Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Αὐτὸ τὸ πρόταγμα βεβαίως προερχόταν ἀπὸ τὴν ὑστερόβουλη παραχάραξη τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Δογματικῆς, καὶ ὑλοποιήθηκε χάρη στὴν ἐγκληματικὴ ἰδιοποίηση τῆς Ἐκκλησιαστικῆς δικαιοδοσίας. Τὸ δεύτερο Ράϊχ τὸ δημιούργησε ὁ Otto von Bismarck μετὰ τὴν νικηφόρο ἔκβαση ὑπὲρ τῆς Γερμανίας τοῦ Γάλλο-Γερμανικοῦ πολέμου τοῦ 1870-1871. Ὁ Γουλιέλμος ὁ Α΄ στέφθηκε στὴν αἴθουσα τῶν καθρεπτῶν στὸ ἀνάκτορο τῶν Βερσαλλιῶν, γεγονὸς ποὺ ἀποτέλεσε ἄλλην μίαν ἐθνικὴ ταπείνωση γιὰ τὴν Γαλλία. Τὸ δεύτερο Ράϊχ διήρκεσε μέχρι τὸν Νοέμβριο τοῦ 1918, μετὰ τὴν ἧττα τῆς Γερμανίας στὸν Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ἦταν ἡ μεγαλομανὴς ἐμμονὴ τοῦ Χίτλερ –ποὺ ἂν καὶ διαταραγμένη, ματαιωμένη προσωπικότητα– ἔδωσε τὴν ὑβριστικὴ ἐκκίνηση στὸ τρίτο Ράϊχ τὸ 1933, ὅταν ὁ ἴδιος καὶ τὸ κόμμα του τὸ NSDAP ἀνῆλθαν κοινοβουλευτικὰ στὴν ἐξουσία. Μὲ κραυγαλέο τρόπο ὁ ναζισμὸς καὶ ὁ Ἀδόλφος Χίτλερ ἀποτύπωσαν τὸ κεντρικὸ πρόταγμα τοῦ μοντέρνου/σύγχρονου κράτους στὴν πρωτοφανῆ βία καὶ καταπίεση, στὴν ὁλοσχερῆ ποδηγέτηση καὶ χειραγωγία ὅλων τῶν τεχνικῶν καὶ διαδικασιῶν ὥστε νὰ ἐπιτευχθεῖ ὁ ἀπόλυτος ἔλεγχος καὶ ἡ ἀπρόσκοπτη κηδεμόνευση τῶν ἄβουλων καὶ ἐνδοτικῶν μαζῶν. Ἀρκετοὶ λέγουν ὅτι ὁ ναζισμὸς καὶ ὁ Χίτλερ μὲ τὴν παρουσία καὶ δράση τους συνιστοῦσαν ὅ,τι πιὸ ἐχθρικὸ στοιχεῖο στὸ πνεῦμα τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ διαφωτισμοῦ. Ὅμως ἡ διαβρωτικὴ ἐπιρροὴ τῆς ἰδεολογίας τῆς φυλετικῆς ἀνωτερότητας, μαζὶ μὲ τὴν ἰδιοτελῆ χρήση τῆς (τότε) σύγχρονης τεχνολογίας, δημιούργησαν τὸ πρόσφορο ἔδαφος γιὰ νὰ στηθεῖ μιὰ ἄριστα κουρδισμένη «κοινωνικὴ μηχανική». Δὲν ἄργησε πολὺ ὁ ἐκτροχιασμὸς ποὺ ἐπῆλθε ἀργότερα. Οὐσιαστικὰ ἐπρόκειτο γιὰ ἕναν ὁλοκληρωτικὸ πόλεμο ποὺ ἐξαπέλυσε ἕνα ὁλοκληρωτικὸ κράτος στηριζόμενο σὲ μιὰ μοντέρνα, ἐξελιγμένη καὶ «πολιτισμένη» κοινωνία. Ἐπρόκειτο γιὰ μιὰ «πολιτισμένη βαρβαρότητα» ποὺ ἀπέκτησε τὰ χαρακτηριστικὰ γενικευμένης σκληρότητας. Αὐτὴ ἡ κατάσταση ἦταν ἐξακολουθητικὸ πνευματικὸ παράγωγο τῆς ἀποστασίας τοῦ Εὐρωπαίου ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν Θεό. Ὁ φασισμὸς καταφάσκει ἀπόλυτα στὸ ἐπίπεδo τῆς βιολογικῆς ζωτικότητας. Ἔχει ὡς κεντρικό του πυρήνα τὴν εὐγονική του ὑπεροχὴ καὶ τὴν βιολογική του αὐτοαναφορά. Θεωρεῖ τὸν πλανήτη καὶ τὸν κόσμο ὡς πεδίο ἀπόλυτης βούλησης καὶ ἀνεμπόδιστης ἐπιβολῆς. Τὰ ἱστορικὰ γεγονότα μπορεῖ νὰ εἶναι ἀπρόβλεπτα καὶ ἀστάθμητα, ἀλλὰ ἐκκολάπτονται στὸ κατάλληλο πνευματικὸ «ἐκκολαπτήριο». Ο Friedrich Nietzsche γράφει στὸ ἔργο του «Χαρούμενη ἐπιστήμη» (Ἐκδόσεις Βάνιας 2008):
«Ὅταν οἱ Γερμανοὶ κυριεύονται πραγματικὰ ἀπὸ ἕνα πάθος (καὶ ὄχι μόνον, ὅπως συνήθως, ἀπὸ τὴν καλὴ θέληση γιὰ πάθος!), συμπεριφέρονται τότε ὅπως ἀκριβῶς πρέπει νὰ κάνουν, καὶ δὲν σκέφτονται περαιτέρω τὴν συμπεριφορά τους. Ἡ ἀλήθεια πάντως εἶναι ὅτι συμπεριφέρονται τότε πολὺ ἀδέξια καὶ ἄσχημα, σὰν νὰ μὴν ἔχουν καθόλου ρυθμὸ καὶ μελωδία».
Ἐπίσης ὁ μεγάλος συνθέτης Richard Wagner σὲ ἕναν λόγο του (γιὰ τὸ ζήτημα τῆς ἵδρυσης Γερμανικῶν ἀποικιῶν) ποὺ ἐκφώνησε τὸ 1844 στὴν Δρέσδη στὸν Πατριωτικὸ ὅμιλο, τόνιζε μεταξύ τῶν ἄλλων τὰ ἀκόλουθα:
«Θὰ τὸ κάνουμε καλύτερα», εἶπε, «ἀπὸ τοὺς Ἱσπανούς, γιὰ τοὺς ὁποίους ὁ Νέος Κόσμος ἔγινε ἕνα σφαγεῖο μὲ τὴν εὐλογία τῶν παπάδων· διαφορετικὰ ἀπὸ τοὺς Ἄγγλους, γιὰ τοὺς ὁποίους ἔγινε μικρομάγαζο. Θὰ τὸ πραγματοποιήσουμε Γερμανικὰ καὶ μεγαλόπρεπα!»
Ὅπως προαναφέρθηκε, οἱ αἰτίες ποὺ προκαλοῦν τέτοιας ὑφῆς φαινόμενα εἶναι καθαρὰ πνευματικές. Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ ἑρμηνεύσει κανεὶς τὴν μετατροπὴ ἑνὸς συμπλεγματικοῦ ἀνθρώπου σὲ ἀπόλυτα ἱστορικὸ πρόσωπο καὶ μάλιστα ἐκφράζοντας τὴν παθιασμένη προτροπὴ μιᾶς συμπλέουσας κοινωνίας; Δὲν εἶναι τυχαῖο ποὺ ὁ Ἄγγλος ἱστορικὸς Ian Kershaw στὸ ἔργο του «Χίτλερ, 1889-1936 ΥΒΡΙΣ» (Α΄ τόμος, Ἐκδόσεις Scripta) γράφει:
«Μὲ ποιὸν τρόπο μποροῦμε νὰ ἐξηγήσουμε πῶς κάποιος μὲ τόσο λίγα πνευματικὰ χαρίσματα καὶ τόσο λίγα κοινωνικὰ γνωρίσματα, κάποιος ποὺ δὲν εἶναι τίποτα περισσότερο ἀπὸ ἕνα κενὸ δοχεῖο ἔξω ἀπὸ τὴν πολιτική του ζωή, ἀπρόσιτος καὶ ἀνεξήγητος ἀκόμη καὶ γιὰ ἐκείνους ποὺ ἀποτελοῦν τὸν στενό του κύκλο, ἀνίκανος, φαίνεται, νὰ κάνει μιὰ γνήσια φιλία, χωρὶς τὸ ἀναγκαῖο ὑπόβαθρο γιὰ ἕνα ὑψηλὸ ἀξίωμα, χωρὶς οὔτε μιὰ ἐμπειρία διακυβέρνησης πρὶν γίνει Καγκελάριος τοῦ Ράϊχ, πῶς μπόρεσε παρ’ ὅλα ταῦτα νὰ ἔχει μιὰ τέτοια τεράστια ἱστορικὴ ἐπίδραση, πῶς μπόρεσε νὰ κάνει ὁλόκληρο τὸν κόσμο νὰ κρατᾶ τὴν ἀνάσα του;»
Χιλιάδες ἀσήμαντοι ἄνθρωποι βγαλμένοι ἀπὸ τὸ ἐκμαγεῖο τοῦ «Fuhrer» τους, δούλεψαν στὴν ἐντέλεια γιὰ τὶς ἀνάγκες τῆς κυριαρχίας τῆς δικῆς τους ἐπιβολῆς στοὺς συνανθρώπους τους. Ὅπως τονίζει ἡ Γερμανοεβραία φιλόσοφος Hannah Arendt, τὸ μεγαλύτερο κακὸ δὲν διαπράττεται μόνον ἀπὸ τοὺς φανατικοὺς ἰδεολόγους τῆς ὁλοκληρωτικῆς ἰδεολογίας, ἀλλὰ ἀπὸ χιλιάδες ἀπρόσωπους, μικροὺς κι ἀσήμαντους, ἀκόλουθους γραφειοκράτες ποὺ μὲ ἐπαγγελματικὴ ἀκρίβεια καὶ χωρὶς σκέψη τηροῦν τὶς ἐπιταγὲς καὶ ἐντολὲς τῶν «ἀνωτέρων».
«Τὰ εἰδεχθέστερα ἐγκλήματα διαπράττονται ἀπὸ τιποτένιους ἀνθρώπους ποὺ ἀρνοῦνται τὴν ἴδια τους τὴν ἀτομικότητα» Hannah Arendt «Ὁ Ἄϊχμαν στὴν Ἱερουσαλήμ. Ἔκθεση γιὰ την κοινοτοπία τοῦ κακοῦ» (Ἐκδόσεις Νησίδες 2009)
Δὲν ἐξήχθησαν ἐν μιᾷ νυκτί, οὔτε ὁ Χίτλερ, οὔτε οἱ ὀπαδοί του, οὔτε ἡ ὁλοκληρωτική τους ἰδεολογία. Στὸ κάτω – κάτω τῆς γραφῆς ἐκτὸς ἀπὸ τὶς παθολογικὲς ἐνδογενεῖς αἰτίες τῆς ἡττημένης (ἀπὸ τὸν Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο) Γερμανίας συνέτρεξαν καὶ ἄλλοι λόγοι ποὺ ἐξέθρεψαν αὐτὴν τὴν τερατώδη ὕβρη. Οἱ μετέπειτα ἀντίπαλοι τῆς Γερμανίας στὸν Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (πρὶν τὴν 1η Σεπτεμβρίου 1939) κατεύνασαν, συνέπλευσαν, ἀδιαφόρησαν, ἐξέθρεψαν, συνεργάσθηκαν, καλλιέργησαν αὐταπάτες, συναποφάσισαν συνθῆκες ντροπῆς (Μόναχο 1938), συνέπηξαν σύμφωνα μὴ ἐπίθεσης καὶ ἀμυντικῆς συνεργασίας (σύμφωνο Molotov–Ribbentrop Pact), καὶ ἄφησαν νὰ ἐξαφανίζονται μικρῆς γεωγραφικῆς ἔκτασης χῶρες ἀπὸ τὴν ἐκκολαπτόμενη ὕβρη. Ὅταν ἡ λαίλαπα ἄρχισε νὰ σκορπίζει τὸν ὄλεθρό της σὲ ὅλον τὸν πλανήτη, τότε ἦταν ἀδύνατον νὰ τῆς ἀντισταθμιστεῖ καὶ ἡ πιὸ στοιχειώδης δύναμη ἀνάσχεσης. Ἤδη μέχρι τὴν καθοριστικὴ μάχη τοῦ Στάλινγκραντ τὸ 1943, οἱ δυνάμεις τοῦ Ἄξονα διακατεῖχαν στὴν Εὐρώπη μιὰν τεράστια ἔκταση ἀπὸ τὰ Πυρηναῖα μέχρι τὰ περίχωρα σχεδὸν τῆς Μόσχας, καθὼς καὶ στὴν Ἀνατολικὴ Ἀσία μίαν ἐξ ἴσου τεράστια ἔκταση ἀπὸ τὴν Μαντζουρία ἕως τὴν Σιγκαπούρη καὶ τὸ τότε Σιάμ.
Σὲ μίαν ἐποχὴ ποὺ τὸ σύγχρονο κράτος μετατρέπει τὴν πολιτικὴ σὲ τεχνικὲς διαχείρισης καὶ μόνον, χωρὶς κανένα πνευματικὸ ὅραμα, ἀναφύονται προβλήματα τῶν ὁποίων ἡ λύση δὲν εἶναι τεχνική. Κατὰ τὴν ταπεινή μας γνώμη τὸ σημαντικότερο ὅλων εἶναι ἡ δραματικὴ ἀνικανότητά μας νὰ ἐκφέρουμε ἠθικὴ κρίση ἐξαιτίας μιᾶς διαρκῶς αὐξανομένης καὶ ἐντεινόμενης ἐγκόσμιας ἰσχύος. Κάτι ποὺ εἶναι σαφῶς ζήτημα πνευματικῆς ὑφῆς καὶ ἅπτεται τῆς ἐσωτερικῆς κατάστασης τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου.
Ὁ Εὐρωπαῖος ἄνθρωπος, ὁ τελῶν ἐν ἀποστασίᾳ καὶ ἀνταρσίᾳ ἀπὸ τὸν Θεὸ μετατρέπεται σὲ Φρανκεστάϊν. Εἴτε ἐνεργητικό, εἴτε παθητικό. Η Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀντιτάσσει τὸ πνευματικό της ἦθος σὲ αὐτὴν τὴν ὕβρη καὶ μὲ τὸ ἐσωτερικὸ ἀνάστημα τῶν λειτουργῶν της ἀποτυπώνει τὸ ὑπόδειγμά της στὸ ἐκκλησίασμα ποὺ ἀκολουθεῖ. Ὁ Ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, ὁ Ἅγιος Ἀλέξανδρος Σμορέλ, ἡ ἀδελφὴ Στεφανίδα τοῦ Κοσσυφοπεδίου, ἡ Ὁσία Μαρία Σκόμτσοβα (ἡ διὰ Χριστὸν σαλή), ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρύσανθος εἶναι σπουδαῖες μορφὲς τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας ποὺ μὲ τὴν δράση τους καὶ τὸ ἦθος τους ἔδειξαν ποιὰ πρέπει νὰ εἶναι ἡ στάση τοῦ κάθε Χριστιανοῦ ἀπέναντι σὲ κάθε ὁλοκληρωτισμὸ ὁποιασδήποτε ἀπόκλισης καὶ ἂν πρόκειται.
Βασίλης Π. Μακρῆς
Μεταλλειολόγος Ε.Μ.Π.
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 153
Μάϊος 2015