ΑΝΑΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟΙ
ΤΗΝ ΑΧΙΛΛΕΙΟ ΠΤΕΡΝΑ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ
Μία γρήγορη σύνοψη τῶν κρίσιμων πτυχῶν
τῆς ἐξέλιξης καί ἀνάπτυξης τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν
Ἡ ἀποικιοκρατία εἶναι ἡ βασική προϋπόθεση γιά τήν ἐπίτευξη τοῦ καθεστῶτος ὑπερδύναµης ἤ παγκόσµιας δύναµης. Στή σύγχρονη ἐποχή µας, αὐτό συνέβη µέ τή Βρετανική αὐτοκρατορία, ἡ ὁποία, ἀπό τίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 1930, διατηρεῖ τήν ἐπιρροή της στήν Κοινοπολιτεία, ἡ ὁποία ἀριθµεῖ 54 χῶρες. Μέ βάση τή γενική θεωρία τοῦ Κύκλου τῆς Ζωῆς, οἱ αὐτοκρατορίες ἀνεβαίνουν καί κατεβαίνουν. Ὁ 2ος Παγκόσµιος Πόλεµος ἐκτόξευσε τίς Ἡνωµένες Πολιτεῖες στή θέση µιᾶς παγκόσµιας δύναµης! Τό καθεστώς της ὡς παγκόσµιας οἰκονοµικῆς δύναµης ἐπιβεβαιώθηκε ἀπό τό Σύστηµα τοῦ Bretton Woods τοῦ 1944 καί τούς θεσµούς πού δηµιούργησε. Αὐτό τό σύστηµα ὥρισε τό Δολάριο ὡς Διεθνές Ἀποθεµατικό Νόµισµα µέ κάθε ἄλλο νόµισµα νά ἐξαρτᾶται ἀπ’ αὐτό. Τό δολάριο ἦταν συνδεδεµένο µέ τόν χρυσό στά 35 δολάρια ἀνά οὐγγιά. Αὐτό ἦταν µία ἀριστοτεχνική καί ἐπιτακτική κίνηση πού καθώρισε καί ἑδραίωσε τήν ἀναγκαιότητα τοῦ δολαρίου ὡς τό µοναδικό διεθνές ἀποθεµατικό νόµισµα. Ἕνα ἀπό τά ἱδρύµατα πού δηµιουργήθηκαν ἦταν τό Διεθνές Νοµισµατικό Ταµεῖο (ΔΝΤ) στό ὁποῖο ἐδόθη ἐντολή νά διαφυλάξει τή σταθερότητα τῶν συναλλαγµατικῶν ἰσοτιµιῶν καί νά βοηθήσει τίς χῶρες πού εἶχαν βραχυπρόθεσµα ἐµπορικά ἐλλείµµατα νά ἀποκαταστήσουν τό ἐµπορικό τους ἰσοζύγιο χωρίς νά χρειάζεται νά καταφύγουν σέ πολιτικές ὅπως δασµοί, ποσοστώσεις ἤ ἀνταγωνιστική ὑποτίµηση. Γιά τήν ἐπίτευξη αὐτοῦ τοῦ ἐπιδιωκόµενου στόχου, τό ΔΝΤ πρόσφερε βραχυπρόθεσµα Εἰδικά Τραβηκτικά Δικαιώµατα (SDR – Special Drawing Rights) σέ ἐκεῖνες τίς χῶρες πού εἶχαν ἐµπορικό ἔλλειµµα, προτρέποντάς τες νά µήν ἀσκήσουν µιά πολιτική ἀνταγωνιστικῆς ὑποτίµησης. Αὐτός ὁ σχεδιασµός ἦταν ἀποτελεσµατικός προκειµένου νά ἐπιτευχθεῖ ἕνα καθεστώς σταθερῶν συναλλαγµατικῶν ἰσοτιµιῶν. Σέ καθεστώς Κυµαινόµενων Συναλλαγµατικῶν Ἰσοτιµιῶν ἡ ἐποπτεία τοῦ ΔΝΤ δέν εἶναι σχετική, καθώς οἱ συναλλαγµατικές ἰσοτιµίες «κυµαινόµενου» περιβάλλοντος (floating regime) καθορίζονται ἀπό τή ζήτηση καί τήν προσφορά νοµισµάτων.
Ἀρχικές προκλήσεις γιά τό δολάριο.
Ἡ ἐποχή τῶν δεκαετιῶν 70 καί 80
Τό σύστηµα τοῦ Bretton Woods κατέρρευσε τό 1973. Αὐτή ἡ κατάρρευση προκλήθηκε ἀπό τή µακροοικονοµική πολιτική τοῦ 1965 µέχρι τό 1968.
Ἐκείνη τήν ἐποχή οἱ ΗΠΑ χρηµατοδοτοῦσαν, παράλληλα µέ τόν πόλεµο τοῦ Βιετνάµ, ἐκτεταµένα προγράµµατα πρόνοιας αὐθαίρετα τυπώνοντας περισσότερα ἀπό $170 δισεκατοµµύρια, (ἡ ἰσοτιµία στήν σηµερινή ἀξία τοῦ δολαρίου εἶναι περίπου $1.5 τρισεκατοµύρια) προκαλῶντας ὑψηλό πληθωρισµό.
Ἄλλες οἰκονοµίες, γνωρίζοντας ὅτι καθώς ὁ πληθωρισµός αὐξάνει ἡ ἀξία τοῦ νοµίσµατός τους µειώνεται, ὑπέθεσαν ὅτι τό δολάριο θά ἔπρεπε νά ὑποτιµηθεῖ σέ σχέση µέ ἄλλα νοµίσµατα. Ἄρχισαν νά αὐξάνουν τήν ἀξία τῶν νοµισµάτων τους µειώνοντας τά ἀποθέµατά τους σέ δολάρια. Οὐσιαστικά, τό σύστηµα τοῦ Μπρέτον Γούντς (Bretton Woods) κατέρρευσε λόγῳ τῆς µακροοικονοµικῆς κακοδιαχείρισης, ὅπως ἡ αὔξηση χρήµατος, (M1 – Money supply), τά ἐπίµονα ὑψηλά ἐµπορικά ἐλλείµµατα καί ὁ ὑψηλός πληθωρισµός. Ἔτσι, τό 1976 τό Καταστατικό τῆς Συµφωνίας τοῦ ΔΝΤ ἀναθεωρήθηκε γιά νά ἀντικατοπτρίζει τή νέα πραγµατικότητα τῶν Κυµαινόµενων Συναλλαγµατικῶν Ἰσοτιµιῶν.
Αὐτή ἦταν ἡ Συµφωνία τῆς Τζαµέϊκα (Jamaica) τοῦ 1976. Στίς 15 Αὐγούστου 1971, µετά τήν πολιτική τοῦ Προέδρου Νίξον νά σταµατήσει τήν ἀνταλλαγή δολαρίων χαρτονοµισµάτων µέ χρυσό, ὑπογράφηκε ἡ Συµφωνία Σµιθσόνιαν (Smithsonian) µέσῳ τῆς ὁποίας θά διατηροῦντο σταθερές συναλλαγµατικές ἰσοτιµίες, ἀλλά χωρίς χρυσό σάν ὑποστηρικτή τοῦ νοµίσµατος πολιτική. Τό δολάριο, ἔναντι τοῦ χρυσοῦ, ὑποτιµήθηκε ἀπό 35 δολάρια σέ 38 δολάρια ἀνά οὐγγιά. Μετά ἀπό αὐτές τίς ἀρχικές ἀποτυχίες, τόν Σεπτέµβριο τοῦ 1985, ἡ Συµφωνία Πλάζα (Plaza) ὑπογράφηκε ἀπό τή Γαλλία, τή Γερµανία, τήν Ἰαπωνία, τό Ἡνωµένο Βασίλειο καί τίς ΗΠΑ πού ἀποφάσισαν νά µειώσουν τήν τιµή τοῦ δολαρίου ἐπειδή οἱ ΗΠΑ ἀντιµετώπιζαν µεγάλο ἐµπορικό ἔλλειµµα. Δύο χρόνια ἀργότερα ὁ στόχος τῆς Συµφωνίας Πλάζα ἐγκαταλείφθηκε, καθώς εἶχε ἤδη ἐπιτευχθεῖ. Ἡ ἐν λόγῳ ἐπιτυχία διετυπώθη διά τῆς ὑπογραφῆς τῆς Συµφωνίας τοῦ Λούβρου (Louvre).
Τό δολάριο.
Ὁ αὐτοκρατορικός χαρακτήρας καί τό µέλλον τῶν ΗΠΑ
Ὅπως συζήτησα προηγουµένως, τό δολάριο εἶναι τό διεθνές ἀποθεµατικό νόµισµα παγκοσµίως, τό ὁποῖο κρατοῦν εὐρέως οἱ κεντρικές τράπεζες καί χρηµατοπιστωτικά ἱδρύµατα γιά τή φύλαξη καί τή διασφάλιση τοῦ διεθνοῦς ἐµπορίου καί ἄλλων συναλλαγῶν. Ἔτσι, τό δολάριο εἶναι σέ ζήτηση καί ἡ ἀξία του καθορίζεται ἀπό τή ζήτηση καί τήν προσφορά του. Τώρα, ἡ οἰκονοµία τῶν ΗΠΑ ὑποστηρίζει τό δολάριο µέσῳ τῆς οἰκονοµικῆς ὑποδοµῆς της ὅπως ἡ παραγωγικότητα, ἡ ἀνταγωνιστικότητα, ἡ κυριαρχική παρουσία στό διεθνές ἐµπόριο, ἡ χρηµατοοικονοµική καινοτοµία, ἡ τεχνολογία, τό ἐπίπεδο παιδείας καί ἐκπαίδευσης, τό ἐπίπεδο ἐκβιοµηχάνισης καί τό βέλτιστο πολιτικοοικονοµικό περιβάλλον. Στήν συγγραφή αὐτοῦ τοῦ ἄρθρου, ἡ οἰκονοµική ὑποδοµή τῶν ΗΠΑ ἀµφισβητεῖται, δεδοµένου ὅτι τό ἐθνικό χρέος τῶν ΗΠΑ ἔχει αὐξηθεῖ στά 31 τρισεκατοµµύρια δολάρια, τό ΑΕΠ τους εἶναι περίπου 24 τρισεκατοµµύρια δολάρια καί ἡ ἀναλογία χρέους πρός ΑΕΠ εἶναι περίπου 125%. Αὐτά τά στοιχεῖα εἶναι ἀπαγορευτικά γιά κάθε οἰκονοµία. Γιά παράδειγµα, ἡ ἀναλογία χρέους πρός ΑΕΠ τῆς ΕΕ εἶναι περίπου 95%, ὅταν ἡ Συνθήκη τοῦ Μάαστριχτ καθορίζει ὅτι τό ἐν λόγῳ χρέος δέν πρέπει νά ξεπερνάει τό 60%. Λοιπόν, τί συµβαίνει; Οἱ κεντρικές τράπεζες τῶν ξένων χωρῶν, ἡ στρατιωτική δύναµη καί ἡ ὑπερεθνική ἡγετική (transnational leadership) συµπεριφορά διατηροῦν τή συνεχιζόµενη κυριαρχία τοῦ δολαρίου. Ὡστόσο, µαῦρα σύννεφα ἀρχίζουν νά µαζεύονται στόν ὁρίζοντα. Ἀναφέροµαι στό τρέχον πληθωριστικό περιβάλλον στίς ΗΠΑ. Τό θέµα εἶναι λίγο περίπλοκο. Δηλαδή, ὁ πληθωρισµός εἶναι 8,5%. Ἡ Ὁµοσπονδιακή Τράπεζα τῶν ΗΠΑ (Ἡ Κεντρική Τράπεζα τῶν ΗΠΑ) συνεχίζει νά αὐξάνει τά ἐπιτόκια, προκειµένου νά περιορίσει τόν πληθωρισµό, ἀπειλῶντας νά ρίξει τήν οἰκονοµία σέ ὕφεση. Εἶναι εὑρέως ἀποδεκτό ὅτι ὁ «ἰός COVID» ἦταν ὁ βασικός λόγος γιά αὐτόν τόν πληθωρισµό, ἀλλά ὄχι µόνο. Πρῶτον, ὁ ἰός ἐπηρέασε τίς ἁλυσίδες ἐφοδιασµοῦ, προκαλῶντας ἀνισορροπία µεταξύ προσφορᾶς καί ζήτησης. Αὐτό ἐπιδεινώθηκε ἀπό µία ἐσφαλµένη πολιτική ἀπόφαση τῆς κυβέρνησης Μπάϊντεν νά διανείµει «δωρεάν» χρῆµα στούς Ἀµερικανούς, καί, µία φιλελεύθερη νοµισµατική πολιτική, ἀπό τήν Ὁµοσπονδιακή Τράπεζα, γιά τήν τύπωση χρηµάτων. Ὅµως, ὁ πληθωρισµός πάντα ἐπιστρέφει γιά νά «τσιµπήσει» τούς ἀνθρώπους µέσῳ συνεχῶν αὐξήσεων τῶν τιµῶν. Ὁ πληθωρισµός εἶναι ὁ κοινωνικός ἐχθρός µίας εὔρυθµης οἰκονοµίας γιατί ἀλλάζει τόν χαρακτῆρα τῶν θεσµῶν καί ἀποτελεῖ ἄµεση ἀπειλή γιά τήν κοινωνία. Στό τρέχον παγκόσµιο πολυαρχικό περιβάλλον, οἱ ΗΠΑ πιθανότατα θά ἀντιµετωπίσουν µεγαλύτερη πρόκληση νά διατηρήσουν τό καθεστώς τοῦ διεθνοῦς ἀποθεµατικοῦ νοµίσµατος. Πρέπει νά εἶναι πιό πειθαρχηµένη µέ τήν φιλελεύθερη νοµισµατική πολιτικῆς της. Σίγουρα, τό τρέχον παγκόσµιο περιβάλλον, πού εἶναι πληθωριστικό, ὑποστηρίζει καί µάλιστα ἐνισχύει τήν κυριαρχία τοῦ δολαρίου, ἐπειδή οἱ ξένες ἐπενδύσεις εἰσρέουν στίς ΗΠΑ, δεδοµένου ὅτι οἱ ξένοι ἐπενδυτές θεωροῦν τό δολάριο ὡς τό ἀσφαλέστερο νόµισµα καί τήν Ἀµερικανική οἰκονοµία σάν τήν σταθερότερη στόν κόσµο.
Οἱ ΗΠΑ γνωρίζουν ὅτι ὁ πληθωρισµός πρέπει νά περιοριστεῖ καί αὐτό µπορεῖ νά προκαλέσει ὕφεση, καί, ὅτι µιά τέτοια συµβίωση µπορεῖ νά προκαλέσει στασιµοπληθωρισµό (Stagflation), ὁ ὁποῖος ὁρίζεται ἀπό τίς χαµηλές προσλήψεις ἀπασχόλησης, τόν ἐπίµονο πληθωρισµό καί ἑποµένως τή χαµηλή οἰκονοµική ἀνάπτυξη λόγῳ τῆς χαµηλῆς ζήτησης. Ἡ πτώση τῶν ἰσχυρῶν χωρῶν τοῦ παρελθόντος ἦταν ἀποτέλεσµα κακῆς διαχείρισης τοῦ πληθωρισµοῦ. Γιά παράδειγµα, ἡ Ρωµαϊκή αὐτοκρατορία ἔχασε τήν οἰκονοµική της ὑπεροχή καί τό διεθνές ἐµπόριο ἐπειδή ἀπέτυχε νά ἐλέγξει τόν πληθωρισµό. Τό αὐτό συνέβη µέ τήν Βρετανική αὐτοκρατορία. Ἐπιπροσθέτως, ἡ παγκόσµια οἰκονοµία εἶναι ὑπό ἀπειλήν λόγῳ τοῦ ἀνεξέλεγκτου πληθωρισµοῦ. Συνοπτικά, ὁ πιό ἀδύναµος κρίκος τῶν ΗΠΑ εἶναι τό νόµισµά τους καί ἡ κατάσταση τοῦ διεθνοῦς ἀποθεµατικοῦ νοµίσµατος. Ἡ ἀπώλεια µιᾶς τέτοιας θέσης θά εἶναι καταστροφική γιά τήν οἰκονοµία τῶν ΗΠΑ, τήν ἐσωτερική της κοινωνικοοικονοµικῆ λειτουργία καί θά ὑποβιβάσει τίς ΗΠΑ. Πόσο πιθανό εἶναι αὐτό; Πρέπει νά συµβοῦν σεισµικά γεγονότα στόν κόσµο ὅπως ὁ µακροπρόθεσµος ἐπίµονος ὑψηλός πληθωρισµός, ἡ δραστική ἀπώλεια οἰκονοµικῆς ἀνταγωνιστικότητας, ἡ ἀπόσυρση τῆς στήριξης τοῦ δολαρίου ἀπό τίς κεντρικές τράπεζες καί ἡ ἄρνηση χρήσης τοῦ δολαρίου στίς διεθνεῖς ἐµπορικές συναλλαγές. Σέ ἐκεῖνο τό σηµεῖο ἡ παγκόσµια οἰκονοµία θά βρεθεῖ σέ «ἐλεύθερη πτώση».
Ἐρώτηση: Ἐκτός ἀπό τό κτηθέν πλεονέκτηµα τοῦ δολαρίου ὡς παγκόσµιο ἀποθεµατικό νόµισµα, ποία ἀρχή ἠθικῆς ἐπιτρέπει στίς ΗΠΑ νά τυπώνει χρήµατα κατά βούληση καί χωρίς ἔλεγχο, ἐπηρεάζοντας ἀρνητικά τήν ἐµπορική δραστηριότητα (εἰσαγωγές/ἐξαγωγές) ξένων οἰκονοµιῶν, τήν συναλλαγµατική ἀξία ξένων ἐθνικῶν νοµισµάτων, προκαλῶντας τήν ἀνταγωνιστική ὑποτίµησή τους καί ὡς ἐκ τούτου τήν νοµισµατική τους πολιτική, καί, ἐν γένει τήν παγκόσµια οἰκονοµία;
Κωνσταντῖνος Πολυχρονίου
Οἰκονοµολόγος
Καθηγητής Πανεπιστηµίου Σινσινάτι
Η.Π.Α.
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 243
Νοέμβριος 2022