ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Ἔχουμε γράψει ὅτι ἀπό τόν σεβαστόν καί ἀγαπητόν μας π. Νεκτάριον Μπουραζερίτην ἐλάβαμε (τεῦχος ἀρ. 246) Λειτουργικά καί Τελετουργικά ἐρωτήματα, ἄλλα ἀπό αὐτά σύντομα καί ἄλλα μακροσκελῆ. Ἤδη σέ προηγούμενα τεύχη ἀπαντήσαμε σέ 4 ἐρωτήματά του καί στό τεῦχος αὐτό ἐπιχειροῦμε νά ἀπαντήσουμε στά ἑπόμενα τρία (5,6 καί 7).
Ζητῶ καί πάλι τήν κατανόηση τοῦ π. Νεκταρίου ἀλλά καί ὅλων τῶν ἀναγνωστῶν μας γιά τήν καθυστέρηση ὁλοκληρώσεως ὅλων τῶν ἐρωτημάτων, δεδομένου ὅτι ἀφ’ ἑνός οἱ ὑποχρεώσεις μᾶς ὁδηγοῦν στά τρέχοντα, πού ἀπαιτοῦν ἄμεση διεκπεραίωση, ἀφ’ ἑτέρου δέ, ἡ ἐπικαιρότητα ἀπαιτεῖ καί ἐκείνη τήν προτεραιότητά της.
Γράφει ὁ π. Νεκτάριος:
ΕΡΩΤΗΜΑ 5ο: ‘‘ΠΑΠΙΚΗ’’ ΕΥΛΟΓΙΑ ΙΕΡΕΩΝ & ΕΠΙΣΚΟΠΩΝ
Ἕως πότε πολλοί Ὀρθόδοξοι Ἐπίσκοποι καί Ἱερεῖς θά εὐλογοῦν «παπικῶς»; Πράγματι, ἀρχίζουν ἀπό τήν πρώτη κίνηση (ἀπό ἄνωθεν) ἔχοντας ἀνοικτή τήν παλάμη τους καί μόνο στά μισά ἤ καί στό τέλος τῆς τοιαύτης εὐλογίας σχηματίζουν μέ τά δάκτυλά τους τόν Ὀρθόδοξο τρόπο εὐλογίας· ἐνῶ πρέπει ἀπό τήν πρώτη ἀρχική κίνηση νά εἶναι σχηματισμένα Ὀρθοδόξως τά δάκτυλά τους. Τό ἀναφέρετε κι ἐσεῖς σχετικῶς στό βιβλίο Τελετουργικῆς, πού γράψατε πρό ἐτῶν.
Καί, ἕως πότε, ἐπίσης θά εὐλογοῦν τό ὕδωρ στήν Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἁγιασμοῦ, ὅταν ἐκφωνεῖται ἡ αἴτησις τῶν Εἰρηνικῶν: «ὑπέρ τοῦ ἁγιασθῆναι τό ὕδωρ τοῦτο…»; Ἡ λύπη μου μεγαλώνει περισσότερο, ὅταν κι ἐδῶ στό Ἅγιον Ὄρος, ἔστω καί σέ μέρη μετρημένα στά δάχτυλα τῆς μιᾶς χειρός, συμβαίνει αὐτό τό ἀτόπημα. Ἕως πότε;
Καί μιά καί τὄφερε ὁ λόγος περί Ἱερατικῆς Εὐλογίας, νά σᾶς ἀναφέρω καί ἕνα «εὐτράπελο» ὅπου συνήθιζε νά κάνει ὁ Ἅγιος παπα-Εὐμένιος τῶν Χανσενικῶν (σημειωθήτω ὅτι οἰκογενειακῶς καί ἀτομικῶς τόν ἔζησα καί τόν συνανεστράφην περισσότερον ἀπό κάθε βιογράφον του καί πολλά ἄγνωστα γνωρίζω): Ὁ Ἅγιος λοιπόν, ὅταν εὐλογοῦσε, εἴτε διά γυμνῆς χειρός, εἴτε κρατῶντας Σταυρό εὐλογίας, εἴτε κρατῶντας τό Εὐαγγέλιο, ἐννοοῦσε νά στρέφει – στήν τρίτη καί τέταρτη κίνηση – πρῶτα πρός τά δεξιά καί μετά πρός τά ἀριστερά τό χέρι του, ἀκολουθῶντας τήν πορεία πού κάνει τό χέρι μας, ὅταν κάνουμε τόν Σταυρό μας! Ἐνῶ ἡ γνωστή ἱερατική εὐλογία, στήν ὁριζόντια κίνηση, πρῶτα ἀπό ἀριστερά καί μετά πρός τά δεξιά πορεύεται. Ἡ ἀθωότητα καί ἁπλότητα τοῦ Ἁγίου, ἦταν ἐμφανής!
ΕΡΩΤΗΜΑ 6ο: ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ Η ΑΙΜΟΔΟΣΙΑ
ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΤΗ Θ. ΚΟΙΝΩΝΙΑ;
Οἱ ἐνταῦθα πνευματικοί - ἐξομολόγοι Ἱερεῖς εἶναι κατηγορηματικῶς ἀντίθετοι μέ τήν αἱμοδοσία, ἀμέσως μετά τήν Θεία Μετάληψη τοῦ αἱμοδότου. Σέ ἐσᾶς, ἀπό ὅ,τι θυμᾶμαι, αὐτό δέν εἶναι κώλυμα αἱμοδοσίας. Τί γνώμη ἔχετε; Γιά τό ἑσπέρας τῆς ἡμέρας ἐκείνης, στήν πρωϊνή Λειτουργία τῆς ὁποίας κάποιος κοινώνησε, δέν ἔχουν σχετική ἀντίρρηση οἱ δικοί μας ἐδῶ πνευματικοί. Γνωρίζω βεβαίως τήν προβληματική κατάσταση, σχετικά μέ τά συνεργεῖα αἱμοδοσίας, πού πρέπει νά κάνουν τό ἔργο τους ἐκείνη τήν πρωϊνή ὥρα. Γι’ αὐτό καί ζητῶ τήν γνώμη σας.
ΕΡΩΤΗΜΑ 7ο: ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΕΘΕΝΤΑ
ΕΝΤΟΣ ΚΑΘΑΓΙΑΖΟΜΕΝΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
Προτοῦ σφραγισθεῖ τό «φυτόν» ἐγκαινιαζομένης Ἁγίας Τραπέζης, συνηθίζεται ἡ τοποθέτησις ἐντός αὐτοῦ - ἐκτός τῶν μαρτυρικῶν ἁγίων λειψάνων – καί χαρτιῶν, στά ὁποῖα ἀναγράφονται (ὑφ’ ἡμῶν) ὀνόματα γνωστῶν ἤ ἀγνώστων μας· καί ὑπάρχει ἐπίσης ἡ σχετική μας πεποίθησις, ὅτι σέ κάθε Θεία Λειτουργία, πού θά τελεῖται σ’ αὐτήν τήν Ἁγία Τράπεζα θά μετέχουν νοερῶς καί πνευματικῶς μνημονευόμενοι οἱ ἄνθρωποι αὐτοί, ὧν τά ὀνόματα ἐγράφησαν ἐκεῖ. Αὐτή ἡ «πνευματικοῦ-νοεροῦ» τύπου μνημόνευσις εἶναι ἰσάξια ἤ ὑποδεέστερη τῆς μνημονεύσεως στήν Προσκομιδή, ὅπου ἐξάγονται μερίδες ὑπέρ ζώντων καί τεθνεώτων, ὧν τά ἁμαρτήματα θά ἀποπλυθοῦν ἐντός τοῦ Ἁγίου Ποτηρίου, κατά τήν γνωστή ἱερατική ἱκεσία; Σέ περίπτωση πού αὐτή εἶναι ἰσάξια, τότε δέν χρειάζεται αὐτά τά ὀνόματα, τά ἐντός τοῦ «φυτοῦ» νά τά μνημονεύει ἐπί πλέον στήν Προσκομιδή ὁ ἱερεύς. (Ἐάν, βεβαίως, γνωρίζει αὐτά τά ὀνόματα, μέ κάποιον τρόπον, ὁ ἱερεύς).
Μοναχός Νεκτάριος
Κελλίον Μπουραζέρη
– Καρυαί ΑΓ. ΟΡΟΣ
ΑΠΑΝΤΗΣΗ στό 5ο Ἐρώτημα:
Τό 5ο ἐρώτημα τοῦ π. Νεκταρίου ἔχει δύο σκέλη. Νά τά ἐξετάσουμε χωριστά.
Τό πρῶτο ἀναφέρεται στό σχῆμα τῆς χειρός τοῦ Λειτουργοῦ, μέ τό ὁποῖο πρέπει νά δίδῃ ὁ Ἀρχιερεύς ἤ ὁ Ἱερεύς τήν «Εὐλογία» στούς Πιστούς.
Τό σχῆμα τῆς «Εὐλογίας» μᾶς παρεδόθη ἀπό τόν Θεόν μας μέσῳ τοῦ βιβλίου τῶν ’Αριθμῶν καί δέν εἶναι ἄλλο, παρά ὁ σχηματισμός τοῦ Ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ: «Καὶ ἐλάλησε Κύριος πρὸς Μωϋσῆν λέγων· λάλησον Ἀαρὼν καὶ τοῖς υἱοῖς αὐτοῦ λέγων· οὕτως εὐλογήσετε τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ, λέγοντες αὐτοῖς· εὐλογήσαι σε Κύριος καὶ φυλάξαι σε· ἐπιφάναι Κύριος τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐπὶ σὲ καὶ ἐλεήσαι σε· ἐπάραι Κύριος τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐπὶ σὲ καὶ δώῃ σοι εἰρήνην. καὶ ἐπιθήσουσι τὸ ὄνοµά µου ἐπὶ τοὺς υἱοὺς Ἰσραήλ, καὶ ἐγὼ Κύριος εὐλογήσω αὐτούς» (Ἀριθμοί 6,22-27) .
Συνεπῶς ἡ «Εὐλογία» πρέπει νά σχηματίζῃ τό Ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, πρᾶγμα τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά γίνῃ, βεβαίως, μέ τήν παλάμη τοῦ Λειτουργοῦ σέ κατακόρυφη κίνηση. Τό δεξί χέρι τοῦ Λειτουργοῦ πρέπει νά σχηματίζῃ μέ ὅλα τά δάκτυλα τό: «Ἰησοῦς Χριστός». Αὐτό ἐπιτυγχάνεται ὡς ἑξῆς: Ὁ ἀντίχειρας μέ τόν παράμεσο σχηματίζουν τό γράμμα Χ (=Χρ), μέ τό μικρό δάκτυλο ὄρθιο σχηματίζεται τό Ι (Ι) καί μέ λυγισμένους τόν δείκτη καί τόν μέσο, σχηματίζονται δύο βυζαντινά σίγμα CC (ΣΤΟΣ).
Αὐτή ἡ ὁλοκληρωμένη «Εὐλογία» πρέπει νά δίδεται στούς Πιστούς, σχηματιζομένη ἐξ ἀρχῆς καί ὄχι ἐξελισσομένη, ἀπό κατακόρυφη παλάμη στό τελικό σχῆμα, διότι στόν Θεό μας δέν ὑπάρχει ἐξέλιξη καί πρόοδος, ἀλλά ἅμα Λειτουργοῦ Εὐλογία, ἅμα Θεοῦ χορήγηση Ἀκτίστου Ἐνεργείας.
Τό δεύτερο σκέλος τοῦ ἐρωτήματος ἀναφέρεται στό ἄτοπον νά εὐλογῆται ἀπό τόν Ἱερέα τό ὕδωρ τοῦ Ἁγιασμοῦ κατά τήν ἐκφώνηση τῶν Εἰρηνικῶν («Ὑπέρ τοῦ ἁγιασθῆναι τό ὕδωρ τοῦτο...»).
Πράγματι, εἶναι ἄκαιρη ἡ εὐλογία σέ αὐτό τό σημεῖο, ὄχι μόνο κατά τήν τέλεση τοῦ Μικροῦ ἤ τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ, ἀλλά καί κατά τά Μυστήρια τοῦ Βαπτίσματος, τοῦ Εὐχελαίου καί τοῦ Γάμου καί γενικά κατά τά «Εἰρηνικά», διότι ἡ ἀπαγγελία τῶν «Εἰρηνικῶν» γίνεται γιά νά δοθῇ στούς Πιστούς ἡ θεματολογία τῆς Προσευχῆς πού πρέπει νά κάνουν κατά τήν συγκεκριμένη Ἀκολουθία ἤ τό Ἱ. Μυστήριο καί ὄχι γιά νά μεταδοθῇ ἁγιαστική εὐλογία. Ἡ ἁγιαστική εὐλογία δίδεται μόνο μέσῳ τῶν Εὐχῶν ἑκάστου Μυστηρίου, πού διαβάζει ὁ Λειτουργός, καί συγκεκριμένα ὅταν λέγῃ τίς φράσεις «ἁγίασον, εὐλόγησον, ἅρµοσον, ποίησον, µεταβαλών κ.τ.ὅ. ». Εἶναι σαφές ὅτι διαφέρει, φερ’ εἰπεῖν, ἡ διατύπωση «δεόµεθα ὑπέρ τοῦ ἁγιασθῆναι τό ὕδωρ τοῦτο... ἥ ὑπέρ τοῦ εὐλογηθῆναι τόν γάµον τοῦτον» ἀπό τήν διατύπωση «ἁγίασον τό ὕδωρ τοῦτο ἤ εὐλόγησον τόν γάµον τοῦτον». Μέ τήν πρώτη εὐχόμεθα, μέ τήν δευτέρα, τελοῦμε!
ΑΠΑΝΤΗΣΗ στό 6ο Ἐρώτημα:
Τό 6ο ἐρώτημα τοῦ π. Νεκταρίου ἀναφέρεται στό ἐάν καί κατά πόσον ἐπιτρέπεται ἡ αἱμοδοσία στόν Πιστό ἀμέσως μετά τήν Θ. Κοινωνία.
Ὁ μακαριστός π. Ἐπιφάνιος Θεοδωρόπουλος ὅταν τόν εἶχα ρωτήσει ἀκριβῶς γι’ αὐτό τό θέμα, μοῦ εἶπε τά ἑξῆς:
«Ἡ Θ. Κοινωνία ὡς πρός τά ὑλικά στοιχεῖα της, τόν ἄρτον καί τόν οἶνον, ἐάν ἀκολουθήσῃ τήν διαδικασία τῆς πέψεως, γιά νά ἀφοµοιωθοῦν τά στοιχεῖα αὐτά ἀπό τόν ὀργανισµό καί νά προστεθοῦν στό αἷµα τοῦ Μεταλαβόντος, πρέπει νά περάσουν τοὐλάχιστον 6 ὧρες (σημ.: Σήμερα νεώτερα ἰατρικά δεδομένα λέγουν ὅτι γιά νά ἀφομοίωθοῦν πλήρως οἱ τροφές τοῦ στομάχου ἀπαιτοῦνται ἀπό 2 ἕως 6 ἡμέρες!), ὁπότε κατά τήν αἱµοδοσία δέν ἔχουν προλάβει νά µετατραποῦν σέ αἷµα. Ἀφ’ ἑτέρου, ἡ Θ. Κοινωνία ὡς πρός τήν Πνευµατική Της διάσταση, εὐνόητον εἶναι ὅτι δέν ἐπηρεάζεται ἀπό τήν αἱµοδοσία». Καί μοῦ ἐπρόσθεσε ὁ π. Ἐπιφάνιος: «Ἀλλά καί πέραν αὐτῶν, τό αἷµα τῆς αἱµοδοσίας δέν χύνεται οὔτε καταπατεῖται γιά νά βεβηλωθῇ, ἀλλά µεταγγίζεται σέ συνάνθρωπο, µεταδίδοντάς του Εὐλογία, ἰδίως, µάλιστα, ἄν ὁ Κοινωνήσας ἐκοινώνησε ἀξίως»!
Νομίζω ὅτι δέν χρειάζεται νά προστεθῆ τίποτα ἄλλο σ’ αὐτά.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ στό 7ο Ἐρώτημα:
Τό 7ο ἐρώτημα τοῦ π. Νεκταρίου ἀναφέρεται στό θέμα τῆς Μνημονεύσεως ὀνομάτων ζώντων καί κεκοιμημένων καί συγκεκριμένα γιά τά ὀνόματα αὐτά πού ἔχουν τεθεῖ (δηλαδή ἔχουν φυτευθεῖ, ἔχουν κτισθεῖ) ἐντός τῆς Ἁγίας Τραπέζης πρό τῆς σφραγίσεως τῆς ὀπῆς (ΦΥΤΟΝ), κατά τά Ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ.
Ἀναφέρεται, δηλαδή, τό ἐρώτημα σέ μιά περίπτωση σπάνια, ὅσο σπάνιο εἶναι νά εὑρεθῇ κάποιος σέ Ἐγκαίνια Ναοῦ.
Ὡστόσο δέν πρέπει νά μᾶς προβληματίσῃ τό θέμα γιατί ἡ ἀπάντηση εἶναι ἁπλῆ, ἐφ’ ὅσον ἀναφέρεται σέ μνημόνευση ὀνομάτων ζώντων ἤ κεκοιμημένων κατά τήν Θεία Λατρεία. Ἔβλαψε ποτέ ἡ διπλῆ καί τριπλῆ καί πολλαπλῆ μνημόνευση ἀνθρώπων; Οὐδέποτε! Μᾶλλον ὠφελεῖ. Ὅσο μνημονεύουμε τούς ἀνθρώπους, τόσο αὐτοί ἐνισχύονται στόν καθημερινό τους ἀγῶνα οἱ ζῶντες, οἱ δέ κεκοιμημένοι βοηθοῦνται καί αἰσθάνονται «ὤνησίν τινα» κατά τήν μνημόνευσή τους, ὅπως μᾶς διδάσκει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός.
Δέν εἶναι καλό νά κάνουμε διάκριση στήν Εὐλογία πού προσφέρει ἡ μνημόνευση ὀνομάτων, ἀλλά ἡ μνημόνευση κατά τήν Θ. Λειτουργία, κατά τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων μας, εἶναι ἡ κορυφαία.Ἔτσι, δέν ἐξαιροῦνται τῆς μνημονεύσεως τῆς Θ. Λειτουργίας ἐκεῖνοι πού βρίσκονται γραμμένοι ἐντός τῆς Ἁγίας Τραπέζης, ἀλλά μᾶλλον εὐνοοῦνται διότι πολλές φορές στή μνημόνευση τοῦ Λειτουργοῦ «διά πλῆθος ὀνοµάτων» παραλείπονται κάποια ἀπό τήν μνήμη του, οἱ καταγεγραμμένοι, ὅμως, ἐντός τῆς Ἁγ. Τραπέζης μνημονεύονται ἐσαεί, ἀσχέτως ἐάν τούς μνημονεύσῃ ἤ ὄχι ὁ Λειτουργός!
π. Βασίλειος Ε. Βολουδάκης
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 249
Μάϊος 2023