Συνοπτική Ἀνάλυση τοῦ Παγκόσµιου
Πολιτικο-οἰκονοµικοῦ Περιβάλλοντος
Ἀτενίζοντας τόν κόσµο µας µποροῦµε εὔκολα νά παρατηρήσουµε σεισµικές ἀλλαγές πού µόλις στό πρόσφατο παρελθόν ἦσαν ἀδιανόητες. Ἀναφέροµαι τόσο στήν ποσότητα ὅσο καί στήν ποιότητα τέτοιων ἀλλαγῶν. Καί τά δύο ἀπεικονίζουν τόν δυναµικό χαρακτήρα τέτοιων ἀλλαγῶν καί τόν ρυθµό µέ τόν ὁποῖο λαµβάνουν χώρα στόν κόσµο µας. Οἱ ἐν λόγῳ ἀλλαγές εἶναι καθοριστικές γιά τήν ἐξέλιξη ἑνός νέου παγκόσµιου περιβάλλοντος πού θά δροµολογήσει ἕναν διαφορετικό κόσµο. Οἱ ἀλλαγές πού σκέπτοµαι εἶναι σέ ὅλους τούς τοµεῖς τῆς ἀνθρώπινης ἀνάπτυξης. Ἐννοῶ τούς τοµεῖς τῆς διακρατικῆς διείσδυσης, τῆς οἰκονοµικῆς ἀνάπτυξης, τῆς κοινωνικο-πολιτιστικῆς ὁλοκλήρωσης καί τῆς παγκόσµιας διακυβέρνησης. Πρόκειται γιά πολυσύνθετα θέµατα πού ἀπαιτοῦν ἀνάλυση εἰς βάθος. Θά προσπαθήσω νά διατυπώσω µία δίκαιη ὡστόσο συνοπτική ἀξιολόγηση τῶν ἀνωτέρω.
Τό Διεθνές Πολιτικό Περιβάλλον
Ἡ κατάρρευση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης καί τοῦ σοβιετισµοῦ σέ ὅλο τόν κόσµο ἔδωσε ὤθηση στήν ὁµαλή ἐξέλιξη τῶν παγκόσµιων κοινωνιῶν. Ἡ ὁµιλία τοῦ George H.W. Μπούς τό 1990, ὁ ὁποῖος ἐπινόησε τόν ὅρο Νέα Παγκόσµια Τάξη – New World Order (NWO), ἦταν πράγµατι προγνωστική µιᾶς νέας παγκόσµιας πραγµατικότητος.
Τό τέλος τοῦ Ψυχροῦ Πολέµου ἐπέφερε τή Ρωσική οἰκονοµική κρίση καί τήν κατάρρευση τοῦ ρουβλίου τήν δεκαετία τοῦ 1990. Οἱ ΗΠΑ, τότε, ἦταν ἡ µόνη χώρα µέ διεθνῆ θεσµική ἰσχύ µέ τήν ὁποία µποροῦσε νά ἐπηρεάσει τά πολιτικά συστήµατα καί νά προωθήσει τήν παγκόσµια εἰρήνη. Ὡστόσο, ἡ Νέα Παγκόσµια Τάξη σύντοµα ἔγινε «Ἀταξία» ὡς ἀποτέλεσµα περιφερειακῶν πολέµων. Γιά παράδειγµα, ὁ πόλεµος τοῦ Κόλπου, ἡ διάλυση τῆς Γιουγκοσλαβίας, ἡ ἐµφάνιση τῆς τροµοκρατίας καί ἡ ἀναταραχή διεθνοῦς πολιτικῆς. Φαίνεται ὅτι οἱ ΗΠΑ δέν µπόρεσαν νά θεσµοθετήσουν τίς διακρατικές σχέσεις καί νά κατασιγάσουν ἤ νά καταστείλλουν ἐθνικά συµφέροντα, ἐπιτυγχάνοντας µιά σχετικά βέλτιστη ἰσορροπία µεταξύ τῶν χωρῶν. Ἡ δηµιουργία τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης (ΕΕ), ἡ ὁποία ξεκίνησε µέ τή Συνθήκη τῆς Ρώµης τοῦ 1957, φαίνεται νά ἦταν µιά ἀξιοσηµείωτη ἐπιτυχία γιατί κατόρθωσε νά φέρει εἰρήνη καί σχετική εὐηµερία στήν Εὐρωπαϊκή ἤπειρο, ἡ ὁποία εἶχε στό παρελθόν καταστραφεῖ ἀπό συχνούς πολέµους.
Ἡ περιφερειακή ὁλοκλήρωση, ὅπως αὐτή τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης, δέν εἶναι δυνατή ἐάν τά πολιτικά συστήµατα τῶν κρατῶν-µελῶν δέν εἶναι παρόµοια. Γιά παράδειγµα, κανένα κράτος-µέλος τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης δέν θά µποροῦσε νά ἐπιστρέψει σέ δικτατορία ἤ σέ µαρξιστικό πολιτικό σύστηµα. Ἡ ὑπερεθνική ρύθµιση τῆς ΕΕ, πού καταδεικνύεται διά τοῦ Καταστατικοῦ τῶν Βασικῶν Δικαιωµάτων (ΕU’s Charter of Fundamental Rights), ἀποτελεῖ διασφάλιση τοῦ χαρακτήρα τοῦ πολιτικοῦ συστήµατος τῶν κρατῶν µελῶν της. Περαιτέρω, ὁ σύνδεσµος Ἐθνῶν τῆς Νοτιοανατολικῆς Ἀσίας (ASEAN) σηµείωσε ἐπιτυχία στήν ἐνίσχυση τῆς πολιτικῆς συνεργασίας ἀποφεύγοντας µακροχρόνιες συγκρούσεις καί ἀναξιόπιστες σχέσεις µεταξύ τῶν διαφόρων κυβερνήσεων τῆς ASEAN.
Μία «Νεότερη» Παγκόσµια Τάξη
Ἄν ὑποθέσουµε ὅτι ἡ Νέα Παγκόσµια Τάξη (NOW), τήν ὁποίαν ὁ Πρόεδρος Μπούς ἐπινόησε τό 1990, καθόρισε τίς ΗΠΑ ὡς παγκόσµιο ἡγέτη, τό σηµερινό καθεστώς τῆς παγκόσµιας τάξης φαίνεται νά δείχνει ὅτι ἡ ἐν λόγῳ πολιτική παγκόσµια ἡγεσία τῶν ΗΠΑ ἀπουσιάζει. Οἱ περιφερειακές ἐντάσεις, πού ὁδηγοῦν σέ τοπικές συγκρούσεις, ἔχουν προκαλέσει τήν µετανάστευση ἡ ὁποία ἔχει ἐπιφέρει πολιτική ἀστάθεια καί τοπικές κοινωνικές ἀναταραχές, ὅπως φυλετικές καί ἄλλες διακρίσεις, διεθνικές διαµάχες, οἰκονοµική σύρραξη καί ἄλλες παρόµοιες καταστάσεις. Μία τέτοια σύγκρουση ἔχει δώσει ἀξιοπιστία στήν ἔλλειψη ἡγεσίας τῶν ΗΠΑ καί στήν ἀνάπτυξη ἑνός πολυαρχικοῦ περιβάλλοντος.
Ἡ παγκόσµια ἡγεσία τῶν ΗΠΑ ἀµφισβητεῖται ἀπό χῶρες πού ἐκµεταλλεύτηκαν τήν εὐκαιρία νά προκαλέσουν τήν ἱστορική ἡγεσία τῶν ΗΠΑ καί νά γίνουν ἀνταγωνιστές των σέ ὅλες τίς πτυχές τῆς ἡγεσίας, δηλαδή σέ οἰκονοµική, πολιτική καί στρατιωτική. Γιά παράδειγµα, οἱ διεθνεῖς κυρώσεις πού οἱ ΗΠΑ περιστασιακά ἐπιβάλλουν δέν εἶναι πλέον τόσο ἀποτελεσµατικές ὅσο στό παρελθόν. Ἁπλῶς, ὁ λόγος εἶναι ὅτι ἡ µονοµερής στάση τῶν ΗΠΑ δέν εἶναι ἀποτελεσµατική σέ ἕνα πολυαρχικό περιβάλλον ἀνοιχτοῦ ἐµπορίου.
Ἐπιπλέον, ἡ διεθνοποίηση τῶν ΗΠΑ καί τῶν περισσότερων χωρῶν, µέ τήν κατάρρευση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης, καθώς καί ἡ ἀνάπτυξη τῆς τεχνολογίας πού ἔχει γίνει καθολική, ἔχουν ἀποσοβήσει τήν ὑπέρτατη παγκόσµια ἐπιρροή τῶν ΗΠΑ καί τή δύναµή τους πού θεσπίστηκε ἀπό τό τέλος τοῦ 2ου Παγκοσµίου Πολέµου. Πρίν ἀπό τήν κατάρρευση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης, τό 1989, ὁ κόσµος εἶχε χωριστεῖ σέ Ἀνατολή καί Δύση. Τό σύγχρονο πολυαρχικό µας περιβάλλον δέν θά χρησιµοποιοῦσε ἤ δέν θά µποροῦσε νά χρησιµοποιήσει τήν παραπάνω φόρµουλα µέ τήν ὁποίαν ὁ κόσµος θά µποροῦσε νά κυβερνηθεῖ.
Ἡ Ἄνοδος τῆς «Νέας Παγκόσµιας Τάξης» τῆς Κίνας
Ἀπό τό 2001, ὅταν ἡ Κίνα ἐντάχθηκε στόν Παγκόσµιο Ὀργανισµό Ἐµπορίου (ΠΟΕ), τό διεθνές ἐµπόριο αὐξήθηκε ἀπό 6,5 τρισεκατοµµύρια δολάρια κατ’ ἔτος σέ 28,5 τρισεκατοµµύρια δολάρια, µία αὔξηση τοῦ 23%, σύµφωνα µέ τήν εἰδική ἐπιτροπή γιά τό Ἐµπόριο καί τήν Ἀνάπτυξη τῶν Ἡνωµένων Ἐθνῶν (UNCTAD). Μετά τήν ἔνταξη στόν Παγκόσµιο Ὀργανισµό Ἐµπορίου (ΠΟΕ), σέ ἕνα περιβάλλον ἐλεύθερου ἐµπορίου, ἡ Κίνα ἐπωφελήθηκε ἀπό τό µεγάλο ἐργατικό δυναµικό της, ἀπό µειωµένους δασµούς καί ἄλλους φραγµούς στό ἐµπόριο καί ἀπό µεγάλες εἰσροές ξένων κεφαλαίων – Foreign Direct Investment (FDI). Κατά τή διάρκεια τῆς παγκόσµιας ὕφεσης τοῦ 2007-2009 τό ΑΕΠ τῆς Κίνας αὐξήθηκε σχεδόν κατά 9%, καθώς τό ΑΕΠ τῶν ΗΠΑ µειώθηκε κατά περίπου 4%. Αὐτή ἡ τεράστια οἰκονοµική ἀνάπτυξη ἔχει καταστήσει καί ἑδραιώσει τήν Κίνα, στό παγκόσµιο περιβάλλον, σέ παγκόσµιο παράγοντα ἐπισφραγίζοντας τή γεωστρατηγική της σηµασία.
Ἐπιπλέον, ὁ στρατηγικός στόχος τῆς Κίνας, νά ἀναπτύξει καί νά ξεπεράσει τό ἐπίπεδο τῆς τεχνολογικῆς ὑπεροχῆς τῶν ΗΠΑ, ἔχει ἀποκαλύψει µία «Νεότερη Παγκόσµια Τάξη» πού προσδιορίζει ἕνα νέο παγκόσµιο σύστηµα στό ὁποῖο ὑπάρχουν ἀρκετοί παγκόσµιοι παράγοντες γνωστοί ὡς Πολυαρχίες (Polyarchy). Αὐτό τό νέο παγκόσµιο περιβάλλον ἀναµένεται νά δηµιουργήσει σεισµικές ἐπιπτώσεις στή σχέση αὐτῶν τῶν παγκόσµιων παικτῶν. Ἄν καί ἡ µελλοντική ἐξέλιξη τοῦ παγκόσµιου ἀνταγωνισµοῦ εἶναι δύσκολο νά ὁριοθετηθεῖ, µποροῦµε νά εἰκάσουµε ὅτι οἱ τοµεῖς οἱ ὁποῖοι πιθανότατα θά δοκιµαστοῦν εἶναι: Πολιτικά συστήµατα, Τεχνολογικά συστήµατα, Οἰκονοµικός ἀνταγωνισµός, καί, Συστήµατα ἀξιῶν. Παρά τήν κατάρρευση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης καί τήν τάση πρός τόν ἐκδηµοκρατισµό τῶν πρώην µαρξιστικῶν χωρῶν, ὁρισµένες χῶρες ἔχουν παραµείνει ἐπαναστατικές καί σοσιαλιστικές καί χαρακτηρίζονται ἀπό αὐταρχισµό ἤ ἀπολυταρχισµό.
Ἡ εὐθυγράµµιση τῆς πολιτικῆς σκέψης στό παγκόσµιο περιβάλλον θά εἶναι µακρά καί ἀγωνιώδης. Ἡ πρόοδος στήν τεχνολογία καί εἰδικότερα στή Τεχνητή Νοηµοσύνη (AI) θά εἶναι ἀποφασιστικῆς σηµασίας γιά τήν ἀπονοµή τῆς ὑπέρτατης ἐξουσίας στόν παγκόσµιο παίκτη πού µπορεῖ νά ἀποκτήσει διαφορικό πλεονέκτηµα σέ αὐτήν. Ὁ οἰκονοµικός ἀνταγωνισµός θά εἶναι ἔντονος καθώς οἱ παγκόσµιοι παράγοντες θά ἐπιδιώξουν νά δηµιουργήσουν εὐνοϊκή οἰκονοµική θέση καί ἀνταγωνιστικό πλεονέκτηµα στήν παγκόσµια ἀγορά. Τά συστήµατα ἀξιῶν τῶν παγκόσµιων παικτῶν θά δοκιµαστοῦν καθώς ἡ διαπολιτισµικότητα θά θεωρηθεῖ ὡς ἕνας ἀποτελεσµατικός τρόπος γιά τήν αὔξηση τῆς σχετικῆς διαπολιτισµικῆς ὁλοκλήρωσης.
Οἱ βαθιές ἀξίες πού προέρχονται ἀπό τήν Πίστη θά εἶναι πιθανότατα τό τελευταῖο σύνορο ἐναντίον τῆς αὔξησης τῆς σχετικῆς γνωστικῆς διαπολιτισµικῆς ὁλοκλήρωσης. Τό ἐρώτηµα πού πρέπει νά θέσουν οἱ ἰθύνοντες τῆς παγκόσµιας πολιτικῆς εἶναι:
Ὁδηγούµεθα πρός ἕνα σύστηµα παγκόσµιας ἑνοποίησης; Μέ ποιό Πνευµατικό κόστος;
Κωνσταντῖνος Πολυχρονίου
Οἰκονοµολόγος
Καθηγητής Πανεπιστηµίου Σινσινάτι
Η.Π.Α.
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 250-251
Ἰούνιος-Ἰούλιος 2023