ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Θά ἐπαναλάβουμε καί στό τεῦχος αὐτό τά προλογικά, πού ἔχουμε γράψει σέ προηγούμενα τεύχη τοῦ περιοδικοῦ μας, ὅτι ἀπό τόν σεβαστόν καί ἀγαπητόν μας π. Νεκτάριον Μπουραζερίτην ἐλάβαμε (βλ.τεῦχος ἀρ. 246) Λειτουργικά καί Τελετουργικά ἐρωτήματα, ἄλλα ἀπό αὐτά σύντομα καί ἄλλα μακροσκελῆ. Ἤδη σέ προηγούμενα τεύχη ἀπαντήσαμε σέ 7 ἐρωτήματά του καί στό τεῦχος αὐτό ἐπιχειροῦμε νά ἀπαντήσουμε στά ἑπόμενα τρία (8,9 καί 10).
Ζητῶ καί πάλι τήν κατανόηση τοῦ π. Νεκταρίου ἀλλά καί ὅλων τῶν ἀναγνωστῶν μας γιά τήν καθυστέρηση ὁλοκληρώσεως ὅλων τῶν ἐρωτημάτων, δεδομένου ὅτι ἀφ’ ἑνός οἱ ὑποχρεώσεις μᾶς ὁδηγοῦν στά τρέχοντα, πού ἀπαιτοῦν ἄμεση διεκπεραίωση, ἀφ’ ἑτέρου δέ, ἡ ἐπικαιρότητα ἀπαιτεῖ καί ἐκείνη τήν προτεραιότητά της. Γράφει ὁ π. Νεκτάριος:
ΕΡΩΤΗΜΑ 8ο: ΤΙ ΕΦΤΑΙΞΕ Η ΑΓΑΡ ΝΑ ΔΙΑΣΥΡΕΤΑΙ;
Σέ πολλά Συναξαριακά κείμενα, μέχρι σήμερα ἀκόμη, οἱ Τοῦρκοι-Ἄραβες-πειρατές-κουρσάροι καί λοιποί Μουσουλμᾶνοι, χαρακτηρίζονται κατά κόρον «Ἀγαρηνοί» καί σέ ἐλάχιστες περιπτώσεις «Ἰσμαηλῖται», ἤ «τῆς Ἄγαρ ἀπόγονοι» κλπ.
Τό νά συναντᾶ κάποιος τούς χαρακτηρισμούς αὐτούς σέ ποιητικά-ὑμνολογικά κείμενα, ὅπου οἱ ποιητικοί κανόνες (ἀκροστιχίδων-συλλαβῶν-ὁμοιοκαταληξίας κλπ.) ἐπιτρέπουν τήν χρήση αὐτῶν τῶν ὀνομάτων, γιά νά μήν πῶ ὅτι τήν ἀπαιτοῦν αὐτό τό καταλαβαίνω. Ἄς μήν γραφεῖ «Τοῦρκοι» κλπ.
Τό νά συναντᾶ ὅμως κανείς σέ Συναξάρια-Βιογραφίες-Διηγήσεις-Κηρύγματα-ἐγκώμια κλπ. πεζοῦ λόγου κείμενα, κατά κόρον ἀσύγγνωστον, τόν χαρακτηρισμό «Ἀγαρηνοί»,» “μοῦ τή δίνει”. Τί τέλος πάντων ἔφταιξε ἡ καϋμένη ἡ Ἄγαρ, γιά νά διασύρεται ἔτσι πανορθοδόξως καί αἰωνίως; Ἀνέτρεξα στά Παλαιοδιαθηκικά ὑπομνήματα, ὅπου ὑπομνηματίζεται ἡ σχετική διήγηση γιά τόν ἀπογαλακτισμό τοῦ Ἰσαάκ, τήν ὀργή τῆς Σάρρα καί ὅλα τά ἐπακολουθήσαντα μέ τήν γνωστή ἀποπομπή τῆς Ἄγαρ καί τοῦ Ἰσμαήλ· διάβασα τίς Πατερικές ἑρμηνεῖες καί ἐξηγήσεις πού δίδονται ἐκεῖ. Δέν βρῆκα ὅμως κάτι, πού νά δικαιολογεῖ τό μένος τῶν συγγραφέων τῶν ἀνωτέρω πεζῶν κειμένων, ἐναντίον τῆς Ἄγαρ. Νά διασύρεται ὁ Ἰσμαήλ, κάπως στέκει. Ἐξ ἀφορμῆς του ἄλλωστε ὀργίσθηκε ἡ Σάρρα. Δυστυχῶς ὅμως, ἡ ὀνομασία «Ἰσμαηλῖται» σπανίζει σέ σύγκριση μέ τήν ὀνομασία «Ἀγαρηνοί». Καί ὁ χαρακτηρισμός αὐτός εἶναι μειωτικός γιά τήν ἀνεύθυνη - ἐν προκειμένῳ - Ἄγαρ. Κι ἐπειδή πολλοί τέτοιοι συγγραφεῖς εἶναι ἐπίσημοι Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας, θά ἤθελα τή γνώμη σας.
ΕΡΩΤΗΜΑ 9ο: ΓΙΑΤΙ ΕΞΕΡΧΕΤΑΙ Ο ΙΕΡΕΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΜΕΣΟΝ ΤΟΥ ΕΞΑΨΑΛΜΟΥ;
Σχετικά μέ τήν ἔξοδο τοῦ Ἱερέως ἐκ τοῦ Ἁγίου Βήματος, κατά τήν ὑπ’ αὐτοῦ ἀνάγνωση τῶν Ἑωθινῶν Εὐχῶν καί τήν ἀποπεράτωση αὐτῶν μπροστά στήν Εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ στό Τέμπλο – διαρκοῦντος τοῦ Ἑξαψάλμου - ὁ ἀείμνηστος Καθηγητής Ἰωάννης Φουντούλης, στίς «Ἀπαντήσεις εἰς λειτουργικάς ἀπορίας», ἁπλῶς σημειώνει, ὅτι ὁ Ἱερεύς ἐξέρχεται ἐκεῖ καί ἀποπερατώνει τίς Εὐχές «εἰς τήν ἀρχαῖαν θέσιν». Οὐδεμία ἄλλη ἐπεξήγηση ἀναφέρει. Τίποτε ἄλλο. Αὐτή ἡ σημείωση τοῦ Καθηγητοῦ, νομίζω ὅτι, ἀντί νά ἐπιλύει τήν σχετική ἀπορία, μᾶλλον τήν ἐπαυξάνει. Δηλαδή, ἐάν πράγματι ἡ θέσις τοῦ Ἱερέως μπροστά στήν Εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ τοῦ Τέμπλου εἶναι ἡ «ἀρχαία θέσις», τότε γιατί ὁ Ἱερεύς δέν τοποθετεῖται ἐκεῖ ἐξ ἀρχῆς, ἅμα τῇ ἐνάρξει τοῦ Ἑξαψάλμου, δηλ. ἀμέσως μετά τήν ὑπ’ αὐτοῦ ἐκφώνηση «Δόξα τῇ Ἁγίᾳ καί Ὁμοουσίῳ…»; Ποῖος ὁ λόγος νά ἀρχίζει τίς Εὐχές ἐντός τοῦ Βήματος καί μετά νά ἐξέρχεται εἰς τήν «ἀρχαῖαν θέσιν»; Ἄς ἐξέλθει εὐθύς ἐξ ἀρχῆς.
Ἐννοεῖται, ὅτι γίνεται λόγος γιά τούς Ἱερεῖς ἐκείνους, πού τηροῦν τό ἐν λόγῳ Τυπικό. Διότι, ὡς γνωστόν, ὑπάρχουν πολλοί Ἱερεῖς – κυρίως Ἐνοριακοί – πού δέν ἐξέρχονται καθόλου μπροστά στό Τέμπλο, ἀλλά διαβάζουν ὅλες τίς Εὐχές μέσα, ἐνώπιον τῆς Ἁγίας Τραπέζης (ἄν τίς διαβάζουν κιόλας!).
Ἐπίσης, ἐρωτῶ συναπτῶς ἐν προκειμένῳ, ποιά εἶναι ἡ πρακτική δυσκολία, πού ἀναγκάζει τούς ἀνωτέρω Ἱερεῖς (τῶν Ἐνοριῶν δηλαδή), νά παίρνουν «καιρό» ἐντός τοῦ Ἱεροῦ Βήματος καί ὄχι μπροστά στό Τέμπλο, ὅπως προβλέπεται;
ΕΡΩΤΗΜΑ 10ο: ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟΥ ΤΟΥ Α΄ ΗΧΟΥ
Οἱ κανόνες τῶν Ὄρθρων καί τῶν ὀκτώ ἤχων στό βιβλίο τῆς Παρακλητικῆς εἶναι – σχεδόν ἐξ ὁλοκλήρου – ποιήματα Ἰωσήφ τοῦ Ὑμνογράφου. Μόνο τῶν Κυριακῶν οἱ κανόνες τῶν Ὄρθρων εἶναι - ἐν μέρει - ἔργα τοῦ Ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ. Τώρα, ἐνδιαφέρομαι μόνο γιά τό Σάββατο. Κατά τήν ἡμέρα, λοιπόν, τοῦ Σαββάτου, ὑπάρχουν στούς Ὄρθρους καί τῶν ὀκτώ ἤχων (τῆς ἡμέρας αὐτῆς) δύο κανόνες, ὅπως καί στούς Ὄρθρους τῶν ἄλλων καθημερινῶν, ἄλλωστε. Ὁ πρῶτος εἶναι ἁγιολογικός, ἀναφερόμενος «εἰς πάντας τούς Ἁγίους», μέ προσθήκη ἑνός νεκρωσίμου καί ἑνός Θεοτοκίου τροπαρίου. Ὁ δεύτερος εἶναι καθαρῶς νεκρώσιμος. Ὅμως, μόνον στό πρῶτο Σάββατο τῆς Παρακλητικῆς, δηλαδή τοῦ πρώτου (Α΄) ἤχου, ὁ πρῶτος κανών τοῦ Ὄρθρου, σέ ὅλες τίς Ὠδές αὐτοῦ, ἀναφέρεται αὐτολεξεί μόνο στούς Προφῆτες (δύο τροπάρια) καί στούς Μάρτυρες (ἄλλα δύο), χωρίς προσθήκη νεκρωσίμου τροπαρίου. Ὅλα τά ἐν λόγῳ νεκρώσιμα τροπάρια ὑπάρχουν στόν δεύτερο κανόνα, ὁ ὁποῖος εἶναι σ’ ὅλους τούς ἤχους νεκρώσιμος. Ὁ ποιητής εἶναι ὁ ἴδιος, ὁ Ἅγιος Ἰωσήφ. Γιατί, λοιπόν, ὁ Ἅγιος ἔκανε αὐτή τή διάκριση μόνο στόν Ὄρθρο τοῦ Σαββάτου τοῦ πρώτου (Α΄) Ἤχου, ἐνῶ στά ἑπόμενα ἑπτά Σάββατα τῶν ἄλλων ἑπτά ἤχων, ὁ πρῶτος κανών, τοῦ Ὄρθρου ἔχει τήν ἄλλη, προαναφερθεῖσα, μορφή; Αὐτό ξενίζει, βεβαίως, (ὅσο ξενίζει) μόνο ἐμᾶς τούς ψάλτες. Οἱ ἄλλοι, δέν παίρνουν χαμπάρι… Μήπως κάτι γνωρίζετε σχετικῶς; Γιατί αὐτή ἡ προτίμηση, εἰδικά στούς Προφῆτες καί εἰδικά στό Σάββατο τοῦ Α΄ ἤχου;
Μοναχός Νεκτάριος
Κελλίον Μπουραζέρη – Καρυαί ΑΓ. ΟΡΟΣ
ΑΠΑΝΤΗΣΗ στό 8ο Ἐρώτημα:
Τό 8ο ἐρώτημα τοῦ π. Νεκταρίου, γιά τούς χαρακτηρισμούς κατά τῆς Ἄγαρ στήν Ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας, τό ἀπαντᾶ ὁ ἅγιος Ἀπόστολος Παῦλος στήν Πρός Ρωμαίους Ἐπιστολή του, στό κεφάλαιο 4:
«4.22 γέγραπται γὰρ ὅτι ᾽Αβραὰµ δύο υἱοὺς ἔσχεν, ἕνα ἐκ τῆς παιδίσκης καὶ ἕνα ἐκ τῆς ἐλευθέρας. 4.23 ἀλλ᾽ ὁ µὲν ἐκ τῆς παιδίσκης κατὰ σάρκα γεγέννηται, ὁ δὲ ἐκ τῆς ἐλευθέρας δι᾽ ἐπαγγελίας. 4.24 ἅτινά ἐστιν ἀλληγορούµενα· αὗται γάρ εἰσιν δύο διαθῆκαι, µία µὲν ἀπὸ ὄρους Σινᾶ, εἰς δουλείαν γεννῶσα, ἥτις ἐστὶν Ἄγαρ. 4.25 τὸ δὲ Ἄγαρ Σινᾶ ὄρος ἐστὶν ἐν τῇ ᾽Αραβίᾳ, συστοιχεῖ δὲ τῇ νῦν Ἱερουσαλήµ, δουλεύει γὰρ µετὰ τῶν τέκνων αὐτῆς. 4.26 ἡ δὲ ἄνω Ἱερουσαλὴµ ἐλευθέρα ἐστίν, ἥτις ἐστὶν µήτηρ ἡµῶν· 4.27 γέγραπται γάρ, Εὐφράνθητι, στεῖρα ἡ οὐ τίκτουσα· ῥῆξον καὶ βόησον, ἡ οὐκ ὠδίνουσα· ὅτι πολλὰ τὰ τέκνα τῆς ἐρήµου µᾶλλον ἢ τῆς ἐχούσης τὸν ἄνδρα. 4.28 ὑµεῖς δέ, ἀδελφοί, κατὰ ᾽Ισαὰκ ἐπαγγελίας τέκνα ἐστέ. 4.29 ἀλλ᾽ ὥσπερ τότε ὁ κατὰ σάρκα γεννηθεὶς ἐδίωκεν τὸν κατὰ πνεῦµα, οὕτως καὶ νῦν. 4.30 ἀλλὰ τί λέγει ἡ γραφή; ῎Εκβαλε τὴν παιδίσκην καὶ τὸν υἱὸν αὐτῆς, οὐ γὰρ µὴ κληρονοµήσει ὁ υἱὸς τῆς παιδίσκης µετὰ τοῦ υἱοῦ τῆς ἐλευθέρας. 4.31 διό, ἀδελφοί, οὐκ ἐσµὲν παιδίσκης τέκνα ἀλλὰ τῆς ἐλευθέρας».
Ἐπί πλέον, ἐκτός ἀπό τά ἀλληγορούμενα στά πρόσωπα τῆς Ἄγαρ καί τοῦ Ἰσμαήλ, τά ὁποῖα ἐπισημαίνονται ἀπό τόν ἅγιο Ἀπόστολον, πρέπει νά μή λησμονοῦμε καί τήν συμπεριφορά τῆς Ἄγαρ πρό καί μετά τήν ἀποπομπή της ἀπό τήν οἰκογένεια τοῦ Ἀβραάμ. Ἔδειξε μέ τήν ἐγκυμοσύνη της τήν ἀντιπάθεια καί τόν φθόνο της πρός τήν Σάρρα, ἐπαιρομένη καί χλευάζουσα τήν ἀτεκνία της, ἀλλά καί μετά τήν ἐκδίωξή της ἀπό τό Πατριαρχικό σπίτι ἔδειξε τήν ἐμμονή της στήν εἰδωλολατρεία νυμφεύσασα τόν γυιό της Ἰσμαήλ μέ Αἰγυπτία. Ἔδειξε μέ τίς ἐπιλογές της ὅτι, ὄχι μόνο δέν εἶχε ἀφομοιώσει σχεδόν τίποτα ἀπό τήν εὐσέβεια τῆς οἰκογενείας τοῦ Ἀβραάμ, ἀλλ’ οὔτε θέλησε νά ἀνήκῃ στόν λαό τοῦ Θεοῦ, πού ποδηγετοῦσε ὁ Ἀβραάμ, παρ’ ὅτι ὁ Θεός ἔστειλε τόν Ἄγγελόν Του νά τήν περιθάλψῃ στή δυσκολία της. Ἡ Ἄγαρ ἐπέλεξε νά ἀνήκῃ στούς ἄξεστους καί ἀσεβεῖς, καί αὐτό φάνηκε ἱστορικά, μέ τήν διαμόρφωση τοῦ λαοῦ της κατ’ εἰκόνα τῆς ἀνατροφῆς πού ἔδωσε στόν γυιό της! Μιά ἀνατροφή πού μεταδόθηκε στήν ἰδιοσυγκρασία καί στή συμπεριφορά τοῦ λαοῦ πού ἀνέδειξε ὡς Γενάρχης ὁ Ἰσμαήλ! Συμπεριφορά καί ἀγριότητα λαοῦ αἱμοβόρου μέχρι καί σήμερα...Ὡστόσο, τό σπέρμα τοῦ Ἀβραάμ, πού ἐγέννησε τόν Ἰσμαήλ, δέν μεταδόθηκε τυχαῖα, ἀλλά διαιωνίζεται, καί γι’αὐτό, ὅσοι Ἰσμαηλῖται δέν ἀκολούθησαν ἤ δέν ἀκολουθοῦν τό ἦθος τόν Ἰσμαήλ ἀλλά τοῦ Ἀβραάμ, ἀναδεικνύονται καί ἅγιοι!
Νά εἴμαστε βέβαιοι ὅτι οἱ Πατέρες μας δέν ἔκαναν λάθος, ἀναφερόμενοι στήν Ἄγαρ μέ αὐτούς τούς χαρακτηρισμούς, πού ἐξένισαν τόν π. Νεκτάριον, διότι αὐτοί οἱ χαρακτηρισμοί ὑπαγορεύθηκαν ἀπό τό Πανάγιον Πνεῦμα καί γι’ αὐτό ἐπιβεβαιώθηκαν καί ἐπιβεβαιώνονται συνεχῶς ἀπό τήν Παγκόσμια Ἱστορία!
ΑΠΑΝΤΗΣΗ στό 9ο Ἐρώτημα:
Τό 9ο ἐρώτημα τοῦ π. Νεκταρίου ἔχει δύο σκέλη καί γι’ αὐτό καί ἡ ἀπάντησή μας θά εἶναι διπλῆ : Πρῶτον, ὡς πρός τήν ἔξοδο τοῦ Ἱερέως ἀπό τοῦ Ἱ. Βήματος στό ἥμισυ τοῦ Ἐξαψάλμου καί, Δεύτερον, γιατί ἡ Ἀκολουθία τοῦ «Καιροῦ» γίνεται ἐντός τοῦ Ἱ. Βήματος καί ὄχι ἐκτός, δηλαδή στόν Σολέα, ἐνώπιον τῆς Ὡραίας Πύλης.
Πρίν ἀπαντήσουμε στό διπλό αὐτό ἐρώτημα πρέπει νά ἐπισημάνουμε ὅτι ὑπάρχουν Τελετουργικές Πράξεις, πού ἀνήκουν στήν Ἄγραφη Τελετουργική Παράδοση διότι δέν ἔχει καταγραφεῖ ἡ ἐξήγησή τους ἀλλά παρεδόθησαν στήν πράξη ἀπό Τελετουργό σέ Τελετουργό, χωρίς νά δοθῇ –στίς περισσότερες περιπτώσεις– ἡ Θεολογική τους σημασία. Σ’ αὐτήν τήν ἄγραφη Παράδοση ἀνήκει καί τό πρῶτο σκέλος τοῦ ἐρωτήματος.
Ὁ Ἑξάψαλμος συμβολίζει τήν ὥρα τῆς Μελλούσης Κρίσεως, καί γι’ αὐτό τό ἐκκλησίασμα πρέπει νά παραμένῃ ὄρθιο καί ἀκίνητο καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τῆς ἀναγνώσεώς του. Στούς πρώτους τρεῖς Ψαλμούς ἐκφράζεται ὁ πόνος, ὁ κόπος καί οἱ θλίψεις τῆς παρούσης ζωῆς ἀλλά καί ἡ συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός μας, μετά δέ ἀκολουθεῖ ὁ Ψαλμ. ΠΖ΄ (ΠΗ΄) 87, ὅπου κορυφώνεται ἡ ἐκζήτηση ἐκ μέρους μας τοῦ Ἐλέους τοῦ Θεοῦ καί τοῦ πόθου μας νά αἰσθανθοῦμε καθαρά τήν Παρουσία Του καί ὅτι ἀπεδέχθη τήν Προσευχή τῆς καρδιᾶς μας: «Κύριε ὁ Θεὸς τῆς σωτηρίας µου, ἡµέρας ἐκέκραξα καὶ ἐν νυκτὶ ἐναντίον σου· εἰσελθέτω ἐνώπιόν σου ἡ προσευχή µου, κλῖνον τὸ οὖς σου εἰς τὴν δέησίν µου». Τότε ἐξέρχεται ἀπό τοῦ Ἱ. Βήματος ὁ Ἱερεύς, ὡς νά κατέρχεται ὁ Θεός ἐκ τοῦ Οὐρανοῦ στόν Ναό, ἀνάμεσά μας καί νά δειχθῇ στό πρόσωπο τοῦ Λειτουργοῦ ὅτι ἀπαντᾶ ὁ Θεός στά λόγια τῆς Προσευχῆς τῆς συντετριμμένης καρδιάς μας! Ἔτσι γίνεται κατανοητό καί τό γιατί δέν ἐξέρχεται ὁ Ἱερεύς ἀπό τήν ἀρχή τῆς ἀναγνώσεως τοῦ Ἑξαψάλμου.
Συνεπῶς, εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἔξοδος τοῦ Ἱερέως ἐκ τοῦ Ἱ. Βήματος στό σημεῖο αὐτό τοῦ Ἑξαψάλμου, ἀποτελεῖ δέ Τελετουργική παράλειψη καί φανερώνει ἔλλειψη Θεολογικῆς γνώσεως ἡ μή ἔξοδος τινῶν Ἱερέων.
Ὡς πρός τό δεύτερο σκέλος τοῦ ἐρωτήματος περί τοῦ τόπου πού «λαμβάνουν Καιρό» οἱ Λειτουργοί δέν ἔχουμε –ὅσο γνωρίζω– κάποιον συμβολισμό, πού θά κλονισθῇ ἄν γίνῃ ἡ Ἀκολουθία αὐτή ἐντός τοῦ Ἱ. Βήματος ἤ ἐκτός αὐτοῦ. Οὕτως ἤ ἄλλως, ἡ σύντομη αὐτή Ἀκολουθία ἀφορᾶ ἀποκλειστικά στούς Λειτουργούς. Ἡ ἐκτός τοῦ Ἱ. Βήματος λῆψις τοῦ Καιροῦ ἔχει ἐπίσημο χαρακτῆρα, ὅπως παλαιότερα ἐγένετο καί ἡ ἔνδυση τῶν Ἀρχιερέων ἐκτός τοῦ Ἱ. Βήματος, πρᾶγμα πού σήμερα δέν τηρεῖται παντοῦ, πλήν λιγοστῶν ἐξαιρέσεων.
Πρακτικοί λόγοι, κυρίως, ὁδήγησαν στήν τέλεση τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Καιροῦ ἐντός τοῦ Ἱ. Βήματος, ὅταν συλλειτουργοῦν πλείονες τοῦ ἑνός Ἱερεῖς, διότι ἄλλος Ἱερεύς «λαμβάνει Καιρόν» πρό τῆς ἐνάρξεως τοῦ Ὄρθρου γιά νά ἐνδυθῇ καί νά ἀρχίσῃ τήν Προσκομιδή, ἄλλος Ἱερεύς ἐν τῷ μεταξύ ἀρχίζει τόν Ὄρθρο καί θά «λάβῃ Καιρόν» ἀργότερα καί οὕτῳ καθ’ ἑξῆς. Τό θέμα αὐτό δέν νομίζω ὅτι πρέπει νά λάβῃ ἄλλη προέκταση.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ στό 10ο Ἐρώτημα:
Τό 10ο ἐρώτημα τοῦ π. Νεκταρίου ἀναφέρεται στήν τιτλοφορία τῶν Κανόνων τῶν Σαββάτων ὅλων τῶν Ἤχων τῆς «Παρακλητικῆς», ὅπου παρατηρεῖται διαφοροποίηση ἐν σχέσει μέ τό Σάββατο τοῦ Α΄Ἤχου, πού οἱ Κανόνες του ἐπιγράφονται αὐτολεξεί «Εἰς Προφήτας καί Μάρτυρας» καί ὄχι «Εἰς πάντας τούς Ἁγίους», .
Τό ἐρώτημα μπορεῖ ἐκ πρώτης ὄψεως νά θεωρηθῇ «σχολαστικό», ὡστόσο, κανένα ἐρώτημα, ὅσο σχολαστικό καί ἄν φαίνεται, δέν στερεῖται ἐνδιαφέροντος, ὄχι μόνο γιατί μᾶς ἀναγκάζει νά παραδεχθοῦμε πώς «οὐ µικρόν τό παραµικρόν», ἀλλά καί γιατί μᾶς ἀποκαλύπτει τήν μεγάλη προσοχή στήν Θεία Λατρεία τοῦ ἐρωτῶντος Μοναχοῦ- Ἱεροψάλτου.
Θά ἐπιχειρήσουμε, λοιπόν, τήν διερεύνηση τοῦ ἐρωτήματος, παρ’ ὅτι δέν ὑπάρχουν γραπτές ἤ προφορικές πληροφορίες ἐπί τοῦ ἐν λόγῳ ζητήματος.
Τό πρῶτο πού θεωρήσαμε σκόπιμο νά ἐρευνήσουμε εἶναι τό ἐάν καί κατά πόσον ὅλες οἱ ἐκδόσεις τῆς Παρακλητικῆς ἔχουν τήν ἴδια τιτλοφορία στούς Κανόνες τῶν Σαββάτων μέ αὐτήν πού ἔχουν οἱ σύγχρονες ἔντυπες ἐκδόσεις, ἤ ὅπως αὐτή, πού μᾶς παραθέτει ὁ π. Νεκτάριος.
Τό ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς ἐρεύνης μας ἔδειξε ὅτι οἱ ἐκδόσεις τῆς Παρακλητικῆς, ἀπό τοῦ ἔτους 1738 μέχρι σήμερα, στούς Κανόνες τῶν Σαββάτων ἀκολουθοῦν τήν τιτλοφορία, πού περιγράφει ὁ π. Νεκτάριος. Δηλαδή, στό Σάββατο τοῦ πρώτου ἤχου ὑπάρχει ὁ τίτλος «Κανών εἰς Προφήτας καί Μάρτυρας» εἰς δέ τούς λοιπούς ἤχους ὑπάρχει ὁ τίτλος «Κανών εἰς πάντας τούς Ἁγίους». Ὅμως, σέ παλαιότερες ἐκδόσεις τῆς Παρακλητικῆς, ὅπως σέ αὐτές τοῦ 1595 καί τοῦ 1604 βλέπουμε διαφοροποιήσεις στήν τιτλοφορία καί στούς Κανόνες τῶν λοιπῶν ἤχων, πρᾶγμα τό ὁποῖο μᾶς ὁδηγεῖ στό συμπέρασμα ὅτι ἡ τιτλοφορία δέν ἔγινε ἀπό τόν ἅγιο Ἰωσήφ τόν Ὑμνογράφο, ἀλλά ἀπό τούς ἀνά τούς αἰῶνες ἐπιμελητάς τῶν ἐκδόσεων τῆς Παρακλητικῆς, ὁπότε ἡ διερώτηση τοῦ π. Νεκταρίου «Γιατί, λοιπόν, ὁ Ἅγιος ἔκανε αὐτή τή διάκριση μόνο στόν Ὄρθρο τοῦ Σαββάτου τοῦ πρώτου (Α΄) Ἤχου», πρέπει νά στραφῇ σέ ἄλλους.
Παραθέτουμε τά εὑρήματά μας ἀπό τήν Παρακλητική τοῦ 1595:
Σάββατον Α΄ ἤχου, «Κανών εἰς Προφήτας καί Μάρτυρας»
Σάββατον Β΄ ἤχου, «Κανών Εἰς Μάρτυρας καί Κοιµηθέντας»
Σάββατον Γ΄ ἤχου, «Κανών Ἰωσήφ»
Σάββατον Δ΄ ἤχου, «Κανών εἰς πάντας τούς Ἁγίους»
Σάββατον πλ. Α΄ ἤχου, «Κανών εἰς πάντας τούς Ἁγίους»
Σάββατον πλ. Β΄ ἤχου, «Κανών Ἰωσήφ»
Σάββατον Βαρέως ἤχου, «Κανών εἰς Μάρτυρας, Ὁσίους καί Ἱεράρχας καί εἰς Κοιµηθέντας»
Σάββατον πλ. Δ΄ ἤχου, «Κανών εἰς πάντας τούς Ἁγίους».
Καί ἀπό τήν Παρακλητική τοῦ 1604:
Σάββατον Α΄ ἤχου, «Κανών εἰς Προφήτας καί Μάρτυρας»
Σάββατον Β΄ ἤχου, «Κανών εἰς Μάρτυρας καί εἰς Κοιµηθέντας».
Σαφῶς, λοιπόν, προκύπτει ὅτι δέν τιτλοφόρησε ὁ ἅγιος Ἰωσήφ (816-886) τούς Κανόνες του, ἀλλά οἱ ἀντιγραφεῖς τῶν Κανόνων του, ἄλλως θά ὑπῆρχε ὁμοιομορφία στήν τιτλοφορία τῶν Κανόνων. Τελικῶς ἐπεκράτησε ἡ μέχρι σήμερα τιτλοφορία, στό Σάββατον Α΄ ἤχου, «Κανών εἰς Προφήτας καί Μάρτυρας» καί στά Σάββατα τῶν λοιπῶν ἤχων τό «Κανών εἰς πάντας τούς Ἁγίους». Αὐτή ἡ ἐπιλογή, κατά τή γνώμη μας ἔγινε γιατί οἱ πρῶτοι Ἅγιοι τῆς Πίστεώς μας ὑπῆρξαν οἱ Προφῆτες καί οἱ Μάρτυρες καί κατόπιν οἱ λοιπές κατηγορίες τῶν Ἁγίων. Ἁρμόζει, λοιπόν, νά κάνουν ἔναρξη τῆς Παρακλητικῆς οἱ πρῶτοι χρονολογικά ἅγιοι. Πρῶτος ἦχος, οἱ πρῶτοι ἅγιοι! Αὐτή, βεβαίως, ἡ γνώμη μας, δέν διεκδικεῖ τό ἀλάθητον!
π. Βασίλειος Ε. Βολουδάκης
«ΕΝΟΡΙΑΚΗ ΕΥΛΟΓΙΑ» Ἀρ. Τεύχους 252-253
Αὔγουστος-Σεπτέμβριος 2023